Ресейлік ақпарат құралдары Қазақстандағы наразылық пен оның қалай аяқталғаны туралы жарыса жазды. Әлеуметтік желіде «Ресейде мұндай жағдай болуы мүмкін емес, бізде қазақтар аз» деген әзіл тарады. Сибирь.Реалии сайты сарапшылардан «Қазақстандық сценарий Ресейде қайталануы мүмкін бе?» деп сұрап көрді.
«МЕДВЕДЕВТІҢ ТОҚАЕВ СИЯҚТЫ ӘРЕКЕТ ЕТУГЕ МҮМКІНДІГІ БОЛДЫ»
– Ресейде элита өкілдері наразылықты өз мүддесіне пайдалануға тырысқан жоқ. Қазақстанда күш құрылымдары олигархиялық кландардың мүддесіне жұмыс істеді: бұл топтар наразылыққа радикалды сипат беру үшін халықтың арасына құқық қорғау органы қызметкерлерінің киімін киген жалдамалы адамдарды немесе қылмыскерлерді қосып жіберді. Бұл – элитааралық текетірестің көшедегі көрінісі. Путин ресейлік элита өкілдерін жіті бақылауда ұстайды. Қазақстанда бұрынғы және қазіргі президенттің арасында қайшылық бары анық көрінді: Тоқаев наразылықты пайдаланып, Назарбаевтан құтылуға тырысты. Бізде Путинмен билікке таласатын кім бар? 2011 жылы Медведевтің Тоқаев сияқты әрекет етуге мүмкіндігі болды. Бірақ Дмитрий Анатолийұлының бұған батылы бармады, ал қазір оның бұрынғыдай ықпалы жоқ, – дейді саясаттанушы Аббас Галлямов.
– Демек, Кремльде отырған тұлғалардың ешбірі көшедегі наразылықты қолдамай ма?
– Путин әлсіреп, күшін жоғалта бастағанда солай болады. Тоталитарлы режим ерте ме, кеш пе, бәрібір әлсірейді. Бұл тұрғыдан алғанда, бәрі әлі алда. Президенттің белсенділігі төмендеп, Брежнев сияқты элита арасындағы қарым-қатынасты реттеуге қабілетсіз болып қалады. Путин қазірдің өзінде дауыс берушілердің жартысын жоғалтып алды. Бірақ әлі де сайлаушылардың үштен бірі президентті қолдайды. Танымал саясаткерге ашық түрде қарсы шығып, билікке таласу үшін белді тұлға болу керек, азаматтармен кездесіп, инфрақұрылым салып, партия құру қажет. Бірақ қазір биліктің рұқсатынсыз саясатқа араласу мүмкін емес. Өз бетінше күрес бастағандарды күш құрылымдары тоқтатып тастайды. Сондықтан әзірге Путинге балама жоқ. Путин қауқарынан айырылып, қауіп-қатер азайған кезде 90-жылдардағыдай олигархтар мен кландар саясатқа араласа бастайды.
– Ресейліктер Қазақстан халқы сияқты жаппай бейбіт наразылыққа шығуға дайын ба?
– Әрине, Ресейде де осындай наразылық болуы мүмкін. Бейбіт митингілер үнемі болып жүр ғой. 2021 жылы қаңтарда Навальныйды қолдауға шыққан жұрт Мәскеу мен Санкт-Петербургте ғана емес, бірнеше өңірде наразылық акциясын өткізді. Бұрын өңірлер саяси талаппен шыға бермейтін: қоқыс полигонының құрылысына немесе гүлзар аумағына шіркеу салуға қарсылық білдіріп, жергілікті мәселелер бойынша ғана көтерілетін. Навальный қамалардан жарты жыл бұрын өткен «Фургал үшін» акциясы ғана ерекше болды. Өңір халқы саясаттан алыс деуге болмайды. Бұл тұрғыдан алғанда, Қазақстанмен ұқсас тұстарымыз көп. Бірақ біздегі наразылықтар қантөгіссіз, әлдеқайда бейбіт өтеді.
«Кемел мырза». Тоқаев отбасын Ресеймен не байланыстырады?
– Бір адамдық пикетке шыққандардың өзін уақытша тергеу изоляторына қамайтын Ресейде жаппай наразылық акциялары өтеді деп айтуға бола ма?
– Қазақстанда да күш құрылымдарының азаматтар қарсылығын қатаң басып тастаған кездері болған. Бірақ халық наразылығы шегіне жеткен кезде адамдар қорқынышын ұмытып кетеді: жеккөрініш басым түсіп, қоғам тегіс көшеге ағылады. Ресей азаматтары еуропалықтарға көбірек ұқсайды, бір-біріне оқ атпаса да, әп сәтте қоян-қолтық ұрыс басталып кетуі мүмкін. Қоғамда жеккөрініш сезімі өршіп тұр. Күш құрылымдары наразылық тақырыбын біржола жауып тастай алмайды. Көтеріліс салдарынан құлаған авторитарлы режимдер аз ба? 1905 жылғы қанды жексенбіден кейін 1917 жылы тағы да революция болды. Иә, бір наразылықты басып тастағаннан кейін екіншісі бірден басталып кетпейді. Мұнда ұзақмерзімді перспектива туралы айтып отырмын.
– Осы туралы толығырақ айтып бересіз бе?
– Жаппай наразылықтың болу-болмауы билікке байланысты. Революция сценариі орындалмауы да мүмкін. Реформалар жүргізу арқылы революцияның алдын-алуға болады. Көп нәрсе Путиннің 1924 жылғы әрекетіне байланысты. Президенттің орнына тағы бір «қансорғыш» емес, еркіндікті артық көретін басшы келіп, Путин оның әр басқан қадамын аңдымай, зейнетке кетсе, Қазақстандағы сценарий қайталанбайды. Жаңа президент реформалар жүргізіп, халыққа еркіндік берсе, Ресей Франконың билігінен кейінгі Испания сияқты тәуір мемлекетке айналып шыға келеді.
«МАҚСАТЫ БИІК, КӨП НӘРСЕДЕН ҚОРЫҚПАЙТЫН ҚЫЗУҚАНДЫ ГУБЕРНАТОР»
Саясаттанушы Иван Преображенский 2021 жылы Ресей билігі оппозицияның түбіне жетіп, Қазақстандағы оқиғалардың қайталануына жол ашты деп есептейді.
– Ресейде де жаппай наразылық агрессивті сипат алып, бақылаудан шығып кетуі мүмкін: өйткені бейбіт шеру қатысушыларын бақылап, бастап жүретін оппозициялық саяси партиялар мен қозғалыстар, инфрақұрылымы дамыған үкіметтік емес ұйымдар жоқ. Басшысы жоқ наразылық мәнсіз, қатыгез бүлікке ұласып кетеді. Келіссөз жүргізетін адамдар болмаса, жетістікке жету мүмкіндігі азаяды. Билік сөйлесетін ешкім жоғын түсініп, оңай жолды таңдап, наразылықты басып тастайды.
– Ал элита өкілдері наразылықты өз мүддесіне пайдаланғысы келмей ме?
– Ресей элитасы бір жеңнен қол, бір жағадан бас шығарып үйреніп қалған. Елді Путин басқарған жылдары элита арасында радикалды шараларды қажет ететін үлкен қайшылықтар болмаған. Радикалды шаралардың соңы неге апарып соғатыны белгісіз ғой. Ресейдің саяси режимі билеуші топтардың өзара келісімге келіп, Путиннің шартты бағдарламасының аясына жиналуынан пайда болған. Путин оларға әлеуметтік баюдың нақты жоспарын ұсынды. Оған дейін Березовский және басқа да кәсіпкерлердің қаржыландыруымен кеншілер көтерілісі болды. Ресейлік билеуші топтардың мұндай әдістерді қолдануға шамасы жетеді.
https://www.azattyq.org/a/qazaqstandagy-zhagdai-reseide-qaitalanuy-mumkin-be/31657877.html
