Қазақ үшін жылқының маңызы өте зор, жылқыны қазақша атаудың 60 жолы бар. Біздің ата бабамыз бұл жануарды алғашқы болып қолға үйреткен. Ежелгі сақтарды жылқымен бірге жерлейтін. Қазақ халқы жылқыны, ең алдымен, ел қорғаны ердің жан серігі деп дәріптеген.
Қазақ тілінің сұлулығын елестетіп көріңізші, бұндай ешбір халықта жоқ.
Жылқы тұқымына қарай:
арғамақ
қазанат
абы
тобышақ
текежәуміт
қазақы ат
қарабайыр
пырақ
дүлдүл т.б. болып бөлінеді.
Шабыс ат:
жүйрік
тұлпар
сәйгүлік
саңылақ
бәйге ат деп бөлінеді.
Салтанатқа мінетін ат: жорға
төкпе жорға
айдама жорға
шайқалған жорға деп бөлінеді.
Мініс аттары:
Аяқ ылау
жетек ат
қосақ ат
түп ат
көсем ат деп жіктеледі.
Өсуіне қарай:
Құлын — биенің жас төлі.
Жабағы — 6 айдан асқан құлын
Тай — жылқының бір жастағысы.
Құнан — жылқының екі жастағысы.
Дөнен — жылқының 3 жастағысы.
Сәурік-(3 – 4 жастағы үйірге салынбағаны)
Бесті — жылқының бес жастағысы.
Саяқтар (бойдақ жылқылар):
Ат — піштірілген еркек жылқы.
Сақа ат — он бір -он екіге келген ат.
Арда емген — құнанына дейін енесін емген, ақ жілік болғаны.
Төл тай — өз енесі мен ежені бірдей еметін бір жасар жылқы.
Қысыр емген — құлынын тастаған биенің екі жасқа дейін емген бұрынғы төлі.
Шобыр — мініске, күш-көлікке өте мықты шабан ат.
Сетер ат — құлынынан қартайып өлгенше жүген-құрық, ер тоқым көрмеген ат.
Пішпе — піштірілген жылқы.
Биенің атаулары:
Бие — құлындайтын жылқының бес жасқа келгені.
Байтал — жылқының екі жастан бес жасқа дейінгі ұрғашысы.
Сүтіне қарай биелер:
Мама бие — өте сүтті бие.
Мәнерсіз бие — сүті аз бие.
Ақтандыр бие — сүті жоқ, сүт шықпайтын бие.
Исіншек бие — сауар алдында құлынына жанасып, исінген сүтін ағызып жіберетін бие.
Қысырақ атаулары:
Тұман қулық — үш немесе төрт жасқа дейін айғырдан шықса да құлындамай жүрген бие.
Көбен бие — қонданып тойына бастаған бие.
Ақжілік бие — құлындығында енесі сауылмай еркін емген бие.
Қаракемік бие — енесі сауылып, жүдеу, бос болып өскен бие.
Нәқұс (құтамсыз) бие — шаққан тегі нашар бие.
Құмай тұяқ бие — түяғы көп тасырламайтын бие.
Айғырлардың атаулары:
Жасамалы — үш-төрт жастан асқаны.
Сәурік — үш-төрт жастағы үйірге салынбағаны.
Құр айғыр — өмуру құрық-жүген тимеген айғыр.
Сыңар ен — түмысында бір ен болып туған.
Шартық — екі енінің бірі піштірілгенімен қалған айғыр.
Азбан — алты жасында піштірілгенімен айғырлық әдетін қоймай, биенің мазасын алатын айғыр.
