Трансплантология термині (лат. transplantare-трансплантациялау) – өткен ғасырдың 60-жылдарында дүниеге келді. Бұл — зақымдалған немесе бұзылған мүшелердің орнын сау ағзадан алынған бірдей түрімен толықтыру, яғни жасушаларды, тіндерді және мүшелерді алмастырып салу.
Трансплантологияның жетістіктері — адамзат алдында бұрын жазылмайтын ауру деп саналатын науқастар үшін емдеудің жаңа, перспективалы мүмкіндіктерінің ашылуы. Қазіргі медицинада көптеген мүшелер мен тіндерді трансплантациялауға болады.
Ағзаларды трансплантациялау операциясы созылмалы бүйрек жеткіліксіздігі бойынша ең көп сұранысқа ие. Егер балаларда – туа біткен және тұқым қуалайтын нефропатиялар, көбінесе, созылмалы бүйрек жетіспеушілігіне әкелсе, ересектерде — гломерулонефрит, созылмалы пиелонефрит, ал үлкендерінде — қант диабеті, подагра, гипертония, атеросклероз, обструктивті урологиялық және онкологиялық аурулар, бүйректің дәрілік зақымдануы маңызды рөл атқарады. Әртүрлі елдерде диализдік емде жүрген науқастардың 20-25%-ын – диабеттік нефропатиясы бар науқастар құрайды.
Органдарды трансплантациялау біздің елімізде медициналық көмектің жаппай түріне айналған жоқ, өйткені, өкінішке орай, қазіргі заманғы трансплантология үшін басты себеп — біздің елде донорлық органдардың жетіспеушілігі.
Егер туыстары донор бола алмаса немесе сәйкес үйлесімділік болмаса, онда адамның одан әрі өмір сүруіне қайтыс болған донордан трансплантация жасау мүмкіндігі бар.
Ең түбегейлі шешім — басқа органдар қауіпсіз болған жағдайда, оқшауланған ауыр бас сүйек-ми жарақаты немесе басқа ми жарақаттары бар кездейсоқ қайтыс болған сау адамдардың мүшелерін пайдалану. Өмірлік маңызды органдар — бүйрек, бауыр, жүрек тек «мидың өлімі» диагнозы қойылған донордан трансплантациялауға болады, ең бастысы — оның жүрегі соғып тұруы керек. Бас миының біржола семуі диагнозы — қатаң түрде 2020 жылғы 07 шілдедегі Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы Кодекстің баптарымен, ҚР Денсаулық сақтау министрлігінің қолданыстағы бұйрықтарымен регламенттелген бірнеше дәрігер-мамандардың комиссиялық қатысуымен тестілер кешенін жүргізгеннен кейін ғана қойылады.
Қайғылы болса да, біздің елімізде күн сайын ондаған адам жарақаттан қайтыс болады. Бірақ орган донорлығын қамтамасыз ету көптеген себептерге байланысты өте қиын: моральдық, діни, субъективті, ұйымдастырушылық.
Біреудің өмірін сақтап қалуға лайықты үлес — бұл адамның өмірін өлімнен кейінгі донорлыққа немесе органның бір бөлігіне өмірлік ерік-жігерін беру, бұл туралы әлемнің әртүрлі өркениетті елдерінде жақсы қолданылатын жақын туыстарына хабарлау.
Біздің Қазақстанда адамның тірі кезінде ерік білдіру рәсімі Кодекстің 212-бабының 2-тармағында, Денсаулық сақтау министрлігінің «Адамның тірі кезінде ерік білдіруін ағзаларды (ағзаның бір бөлігін) және (немесе) тіндерді (тіннің бір бөлігін) қайтыс болғаннан кейін донорлыққа беру және бұл туралы жұбайын (зайыбын) немесе жақын туыстарының бірін хабардар ету қағидаларын бекіту туралы» бұйрығымен бекітілген.
Қайғылы, бірақ жол-көлік оқиғалары кезінде, жәбірленушіде мидың қайтымсыз өлімі комиссиялық түрде белгіленгенде және ол енді өзіне қажет емес органдардың тағдырын бақылау құқығынан айырылғанда, қайта отыру нәтижесінде өмірін сақтап қалуға болатын әлеуетті реципиенттер тұлғасындағы қоғам үшін айқын игіліктен асып түседі.
Алайда, мүшелерді алмастыруға ешкім қарсы емес. Ағзаларды алып қою төңірегіндегі мәселелердің бәрінен бұрын, бұл жерде осы бағыттың маңыздылығын ұғыну – аса қажет.
Органдарды трансплантациялау — кез-келген адамға, тіпті балаға да қажет болуы мүмкін. Аяқтан тиетін жалпы суық жүрек немесе бүйрек трансплантациясының қажеттілігіне әкелуі мүмкін.
Ауыр науқастарды емдеу әдісі ретінде ағзаны ауыстыру – үлкен әлеуметтік маңызға ие, өйткені бұл өлімнен құтқаруға және өмірді ұзартуға ғана емес, сонымен қатар оның жоғары сапалы деңгейін қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
Адамды өлімнен құтқару үшін қолданылатын мәйіттік донорлықты енгізу – өмірдің басқа денеде жалғасатынын біліп жасалатын маңызды шешім.
Ә.Қалиев
Жамбыл облысы әкімдігі денсаулық
сақтау басқармасының басшысы
