Еліміз егемендігін алып, өшкеніміз жанып, өлгеніміз тірілген сәтте өңірлердің екінші тынысы ашылып, бойына қан жүгірді. Аймақтарды дамыту бағытында көптеген мемлекеттік бағдарламалар қабылданып, ілкімді істер қолға алынды. Соның нәтижесінде аудандардың әлеуеті артып, өркендей түсті. Сондай өңірлердің бірі – шырайлы Шу ауданы. Қазақ хандығының қазығы қағылған киелі өлке бүгінде дамудың даңғыл жолынан жаңылмай келеді.
Көрсеткіштер көңіл көншітеді
Өткен жылдың қорытындысына көз салсақ, ауданның әлеуметтік-экономикалық көрсеткіштерінде оң динамика қалыптасқан. Атап айтсақ, өнеркәсіпте өндірілген өнім – 102,1, ауыл шаруашылығының өнімі – 110, құрылыс жұмыстары – 114,9, тұрғын үй көлемі – 114,3, инвестиция көлемі – 115,6, бюджетке кірістер 100,1 болса, игерілуі 99,5 пайызды құраған. Сондай-ақ ауданда 261,1 миллиард теңгені құрайтын 6 инвестициялық жоба іске асырылуда. Бұдан бөлек, «Тараз Химиялық Паркі» арнайы экономикалық аймағында 365,1 миллиард теңге тұратын 8 инвестициялық жоба жүзеге аспақ.
– Өңір экономикасының негізгі қозғаушы саласы ауыл шаруашылығы екені белгілі. Мәселен, былтыр 77,6 миллиард өнімі өндіріліп, 128,6 мың гектар дақыл егіліп, 44,6 мың гектардан 59,7 мың тонна ақ егіс өнімі алынды. Биыл егістікті 800 гектарға ұлғайту жоспарлануда. Осы орайда соңғы жылдары жасалған ауқымды жобалардың бірі «Qyzylsha» ЖШС туралы айрықша атап өткім келеді. Серіктестік өткен жылы аудан экономикасына 4,3 миллиард инвестиция салып, 1500 гектарға су үнемдеу технологияларын қолданды. Қосымша берілген жерге биыл тағы 5,0 миллиард инвестиция құюды жоспарлауда. Серіктестікте қосымша 3653 гектар беріліп, жалпы жер көлемі 10 709 гектарды құрады. Сонымен қатар өңірде 7553 гектар алқапқа су үнемдеу қондырғылары енгізіліп, көлемі 2200 гектарға артса, өткен жылы агроқұрылымдар 149 жаңа техника сатып алды. Ал мемлекеттік бағдарламалар аясында 1,4 миллиард шағын несиелер мен субсидияға қол жеткізілсе, мал шаруашылығы саласында барлық өнім түрлері мен мал басы бойынша барлық түлікте өсім қалыптасқанын ерекше атап өткен жөн. Бұдан бөлек, 21,1 мың тонна ет, 40,5 мың тонна сүт, 10,3 миллион дана жұмыртқа өндірілді, – дейді аудан әкімі Сәкен Арубаев.
Мал жайылымы жыл санап ұлғаюда
Бүгінде ауданда жұртшылықты алаңдатқан жайылым мәселесі де оң шешімін табуда. Мысалы, пайдаланусыз жатқан 11,1 мың гектар мемлекет меншігіне қайтарылған. Жерлерді зерделеу жұмыстары нәтижесінде қажетті жайылым көлемі 91,8 мың гектар анықталса, 18 ауылдық округтің жайылым жерлері босалқы жер қорының есебінен 83,3 мың гектарға ұлғайтылған. Нәтижесінде елді мекендердегі жайылымға қажеттілік 8,5 мың гектарға дейін азайған. Сонымен қатар елді мекенге 5 шақырым радиуста орналасқан жайылымдағы 121 шаруа қожалығының 15,7 мың гектар мемлекет меншігіне қайтару бойынша аудан әкімдігінің қаулысы қабылданып, жұмыстар жүргізілуде екен.
Өңірде жермен қамтылған тұрғындардың үлес салмағы басым. Аудан бойынша жер кезегінде 6131 азамат тұр. Алға ауылынан 100 жер телімі берілсе, биыл Төле би ауылынан 800 азаматқа жер телімдерін беру басталған. Шу қаласынан ауыз су құбырына тиісті қаржы бөлініп, 1400 азаматқа жер телімі берілмек.
Баспана бақытына кенелгендер көп
Тұрғындарды баспанамен қамту көрсеткіштері де көңіл қуантады. Аудан басшысының айтуынша, тұрғын үй кезегіне 1724 азамат тіркелген. Аталған мәселені шешу үшін Шу қаласындағы «Жетісу» ықшамауданынан 5 қабатты 80 пәтерлік 3 үйдің құрылысына тиісті құжаттар дайындалып, бюджеттік өтінім берілген. Қаржы бөлінген жағдайда 240 азамат баспанамен қамтылып, қуанышқа кенелмек. Ал «Асарлатып үй салу» жобасымен 9 үй пайдалануға берілсе, 7 үйдің құрылысы жүргізілуде екен. Демеушілер тарапынан 6 отбасына үй сатып алынса, «Дипломмен ауылға» бағдарламасымен 32 жас маман тұрғын үймен қамтылып, биылға 62 маманды үймен қамтамасыз ету көзделген.
Шулықтар сапалы ауыз суға да қол жеткізуде. Былтыр Оразалы батыр ауылы мен Шу қаласы «Қосқұдық» ықшамауданына ауыз су құбыры тартылып, қамтылу 77 пайызды құраса, биылға Шу қаласы «Қант зауыты» ықшамауданы мен Еңбекші ауылына бюджеттік өтінім берілген. Көкқайнар, Сауытбек, Көктөбе ауылдары тұрғындарының таза ауыз су ішетін күні жақын. Нәтижесінде қамту көреткіші 85 пайызды құрайды.
Сондай-ақ Шу қаласында кәріз жүйесі өзекті мәселеге айналып отырғаны белгілі. Мердігердің жауапсыздығы салдарынан жұмыс тұралап, құрылысы аяқсыз қалған. Бүгінгі күнге мердігерге қатысты барлық амалдары қолданылған. Қазіргі уақытта жаңа кәріз жүйесінің құрылысына жобалық-сметалық құжаттама дайындалып, қаржы бөлуге бюджеттік өтінім берілетін болады. Аудандағы 15 елді мекен газдандырылып, қамтылу көрсеткіші 84,7 пайыз болып отыр. 7 елді мекенге магистральды газ тартылып, ішкі газ құбырлары жүргізілсе, алдағы уақыта тағы да 7 ауылға көгілдір отын тартылмақ. Ал биыл 4 елді мекенге газ жүргізілсе, Далақайнар, Шоқпар, Шоқпар бекеті 2023 жылы көгілдір отынның игілігін көреді. Қалған 6 елді мекен халық саны аз және тиімсіз болуына байланысты газдандырылмайды. Сонымен қатар әлеуметтік нысандардың қазандығын газға ауыстыру жұмыстары қолға алынған. Өткен жылы 4 нысанның қазандықтары газға ауыстырылса, биыл Сауытбек ауылындағы Алға мектебінің қазандығы газға қосылатын болады. Ал қосымша 11 мектеп, 5 балабақшаның қазандығын газға ауыстыруға жоба дайындалып, бюджеттік өтінім берілген.
– Төле би ауылына табиғи газ кіргізу құнының қымбатшылығы мәселесін айтпай кетуге болмайды. Осының салдарынан 2000-нан астам тұрғын үйдің көгілдір отынға қосылу мүмкіндігі болмай отыр. Бұл мәселе менің жеке бақылауымда болады. Бүгінгі күнге сот процесі жүргізілуде, – дейді аудан әкімі Сәкен Арубаев.
Жол мәселесі жүйелі шешілуде
Шулықтар тақтайдай тас жолдардың да шарапатын сезінуде. Айталық, өткен жылы Меркі-Шу-Бурылбайтал автожолының Шу қаласын айналып өтетін 32 шақырымы пайдалануға берілсе, биыл 52,0 шақырым Шу-Қайнар автожолы мен Шу қаласының кіреберісінен Балуан Шолақ ауылына дейінгі 32 шақырым жол күрделі жөндеуден өткізілмек. Ал былтыр аудандық мәндегі 2 жол жөндеуден өткізілсе, Шу қаласы мен 11 ауылдық округте елді мекен ішіндегі 37 жол орташа жөнделген. Биылғы қойылған жоспар да жүйелі. Яғни ағымдағы жылы «Ауыл – ел бесігі» бағдарламасымен 23 көше жөндеуден өткізіледі. Сондай-ақ Жаңа жол ауылында Шу қаласын жалғайтын көпірдің құрылысы жүргізілген. Ал биыл Қонаев ауылына кіреберіс көпірдің құрылысын жүргізуге «Шатыркөл кеніші» өндірістік бірлестігімен меморандум жасалған.
Өңірде абаттандыру мәселесі де алдыңғы орында. Соның нәтижесінде аудан жаңаша кейіпке еніп, тотыдай түрленуде. Оның жарқын дәлелі – Шу қаласы «Қант зауыты» ықшамауданындағы саябақ қайта жаңғыртудан өткізіліп, балаларға арналған 9 ойын алаңшасы салынған. Ал ағымдағы жылы 5 балалар ойын алаңшасы салынады деп күтілуде. Шу қаласында 2 көпқабатты үй ағымдағы жөндеуден өткізілсе, осы жылы 3 үй жөнделеді деп жоспарлануда екен.
Өткен жылы Шу ауданын жарықтандыруға да көп көңіл бөлінген. Соның арқасында 10 елді мекенде 20 көше жарықтандырылса, Көктөбе ауылындағы жаңа тұрғын үй алқабына электр желілері мен бағаналарына ағымдағы жөндеу жүргізілген. Абай ауылындағы 5 көше, Төле би ауылындағы Асатов көшесінің бағаналары ауыстырылса, Шу қаласында 2, Жаңа жол ауылына 1 трансформатор орнатылған. Ағымдағы жылы 7 елді мекендегі 9 көшеге және 1 аудандық маңызы бар жолға жарық жүргізіліп, Қорағаты ауылдық округіндегі Жиенбет ауылына қосымша трансформатор, Төле би ауылындағы 3 көшеге электр желілері мен трансформатор орнатылмақ. Осылайша шұғылалы Шудың көшелерінің шырайы одан сайын кіріп, самаладай жарқырай түспек.
Кез келген өркениетті мемлекет үшін білім, мәдениет, спорт – егіз ұғым. Идеологияның да негізгі тірегі – осы үшеуі. Бұл салаларда да ауданда ауқымды жұмыстар атқарылуда. Шудағы 1-6 жас аралығындағы балаларды мектепке дейінгі тәрбиемен қамту көрсеткіші 95 пайызды құраса, 3-6 жас аралығындағы көрсеткіш 100 пайызға жеткен. Бүгінде өңірдегі 93 білім беру мекемесінде 2440 педагог жұмыс істейді. Оқушылар мен ұтсаздардың саны өскен сайын оқу ордаларына деген сұраныстың да арта түсетіні анық. Осы мақсатта биыл Шу қаласындағы Ы.Алтынсарин мектебіне жапсарлас ғимарат пен Төле би ауылында 300 орынды Әл-Фараби мектебінің құрылысы жүргізілуде. Бұдан бөлек, Шу қаласындағы Ғ.Мұратбаев орта мектебіне жапсарлас ғимарат құрылысын жүргізуге бюджеттік өтінім берілген.
Оқушылар сарайы балалар игілігіне
Өткен жылдың ерекше жаңалығы – аудан орталығында Оқушылар сарайының бой көтеруі. Ауданның 9 мектебіне 27 модификациялық химия, физика, биология кабинеттері алынғаны тағы бар.
Енді мәдениет саласына ойыссақ, бүгінгі күні өңірде 2 ауылдық клуб апатты жағдайда болса, ыңғайластырылған, жарамсыз ғимаратта орналасқан 6 клуб бар екен. Бұл мәселені шешу үшін Ақсу, Далақайнар, Жаңа жол ауылдарына 100 орындық клуб құрылысына жобалық-сметалық құжаттама әзірленіп, бюджеттік өтінім берілсе, биыл Қонаев ауылындағы жаңа 180 орынды мәдениет үйінің құрылысы аяқталып отыр. Ал Абай ауылында 100 орынды мәдениет үйі салынбақ. Сондай-ақ аудандық және Балуан Шолақ ауылындағы мәдениет үйлеріне күрделі жөндеу жұмыстары жүргізілуде екен.
Спорт саласы да қанатын кеңге жайып, еркін самғауда. Мұның анық айғағы – өткен жылы 4 кіші футбол, 6 стрит воркаут алаңдары пайдалануға берілсе, 1 кіші футбол және 1 стрит воркаут алаңы жеке кәсіпкер тарапынан «Жеңіс» саябағына орнатылған. Ағымдағы жылы Шу қаласы мен Қонаев ауылында спорт кешенін салуға бюджеттік өтінім берілсе, 3 ауылда спорт алаңшаларын салуға қажетті құжаттар әзірленуде.
Шағын және орта кәсіпкерліктің де шаруасы ширай түскен. Мәселен, былтырдың өзінде аудан кәсіпкерлеріне мемлекет тарапынан жалпы сомасы 3,4 миллиард теңге берілсе, «Бизнестің жол картасы – 2025» бағдарламасымен 55 жобаға 1,4 миллиард бөлінген. «Еңбек» бағдарламасы арқылы 166 адам шағын несие алса, 899 азамат өз кәсібін ашуға қайтарымсыз грантқа қол жеткізген. «Қарапайым заттар экономикасы» аясында 4 жоба қолданылған.
Жұмыссыз жүрген жан жоқ
Халықты жұмыспен қамтып, әл-ауқатын арттыру бағытында да атқарылған жұмыс аз емес. Атап айтсақ, 2021 жылы 6833 адам жұмыспен қамтудың белсенді шараларына тартылған. Оның ішінде жастар тәжірибесіне – 166, ақылы қоғамдық жұмыс орындарына – 1189, әлеуметтік жұмыс орындарына – 100, қысқа мерзімдік кәсіптік оқытуға – 178 адам, «Алғашқы жұмыс орны» жобасына 8 адам жіберілген. Сонымен қоса, 924 отбасы атаулы әлеуметтік көмек, 1180 бала кепілдендірілген әлеуметтік пакет алған. Осылайша 17 669 адам әлеуметтік жәрдемнің игілігін сезінген.
Денсаулық сақтау жүйесіне келер болсақ, аудандық орталық аурухана маңынан ауданаралық балаларды оңалту орталығы бой көтерсе, Еңбек ауылында 5 келушіге арналған медициналық нысанның құрылысы жүргізілуде. Сондай-ақ биыл Жиделі станциясына медициналық нысан салу және Оразалы батыр ауылындағы фельдшерлік-акушерлік пункт күрделі жөндеуден өткізілетін болады.
Қоғамдық қауіпсіздіктің жай-күйі де көңіл көншітеді. 2021 жылы ауданда 150 жол-көлік оқиғасы тіркелген. Бұл көрсеткішті төмендетіп, қоғамдық қауіпсіздікті сақтау мақсатында Шу қаласы мен Төле би ауылының орталық көшелеріне 65 дана және 8 елді мекенге 68 дана бейнекамера орнатылған. Тиісінше заң бұзған азаматтарға бейнебақылау камералары арқылы айыппұл салуды автоматтандыру бағытында жұмыстар жүргізілуде.
Ұн-макарон өнімдерін шығарылады
Өңір тізгінін қолға алғанына көп болмаса да, Сәкен Қаланұлы ауданның тыныс-тіршілігімен жақын танысып, жұмыстың барысын өз көзімен көруде. «Әкім бол, халыққа жақын бол» деген қағиданы берік ұстанған ол жуырда ұн өнімдерін шығаратын цехқа аялдады. Атлған нысанның құрылысы өткен жылы басталып, қазіргі таңда құрылыс жұмыстарының 70 пайызы аяқталған. Егер цех толықтай өз жұмысына кірісер болса, Шу ауданында ұн өнімдерін нарыққа шығарып, жаңа жұмыс орындары ашылады деп күтілуде. «Элнур Адил Групп» ЖШС қолға алған жобаның құны 1316,2 миллион теңгені құрауда. Мұндағы диірмен тәулігіне – 120 тонна, макарон цехы тәулігіне – 22 тонна, бидайды сату айына 7000 тоннаға жетеді деп көзделуде. Бүгінгі күні макарон цехының құрал-жабдықтары, автокөлік таразысы орнатылып, нысанның электр жүйесін жүргізу жұмыстары 90 пайызға тәмамдалған. Осылайша таяу күндері жұртшылық жергілікті өнімді тұтынып, 60-тан астам адам екі қолға бір күрек таппақ.
Күн электр станциясы салынуда
Алға ауылында орналасқан күн электр станциясынан да ауданның әл-ауқатын арттыруға сеп болуда. 500 гектар аумақты алып жатқан нысан күн сәулесінен 100 МВт/сағ электр энергиясын өндіреді. Жобаны «M-CatGreen» ЖШС жүзеге асырып, қазіргі таңда жұмыс жүргізуде. Құны 36,2 миллиард теңгеге бағаланған жобаны Еуропа қайта құру және даму банкі қаржыландырған. Бүгінде 76 адам еңбек етіп, нәпақасын табуда.
Жаңа кен байыту фабрикасы байыта түспек
Шатыркөл-Жайсан кластерінде жаңа кен байыту фабрикасының құрылысы жүргізілуде. Жобалық құны 55 771,3 миллион теңгені құрайтын нысанның тапсырыс берушісі – «Казақ мыс корпорациясы» ЖШС. 2023 жылы пайдалануға берілмекші фабриканың құрылысымен мердігер ретінде «ААEngineeringGroup» ЖШС мамандары айналысуда. Жалпы мұндағы жұмыс қарқыны да ойдағыдай. Былтыр 11,7 миллиард теңге қаражат игерілсе, биылға жоспарланғаны – 36,6 миллиард теңге. Бұл фабрика іске қосылса, жобалық қуаттылығы бойынша жылына 1,2 миллион тонна кен байытуға тиіс. Бұл аудан экономикасы үшін де тың серпін болары сөзсіз. Мердігер компания өкілінің айтуынша, құрылыс кезеңінде 300 адам жұмысқа жұмылдырылса, қолданысқа берілген соң фабрика 348 адамның тұрақты жұмыс орнына айналмақ.
Мақсары майы бірліктердің қазынасы
Бірлік ауылындағы мақсары майын өндірумен айналысатын «Kaz-IrAgro» ЖШС-нің өңір үшін орны бөлек. Бұл зауыт мақсары майымен қатар, майлы және дәнді дақылдар, олардың тұқымын өсірумен де танымал. Күніне 6 тонна өнім шығарып отырған өндіріс ошағының тауарларына да нарықта сұраныс жоғары. Мұнда 62 адамның орташа жалақысы 75 мың теңгені құрайды. Кәсіпорын жақын күндері өндірістік қуатын тәулігіне 9 тоннаға дейін арттыруды көздеп отыр. Ол үшін Германиядан 175,09 миллион теңгеге жабдық сатып алған. Қазір аталған жабдықтар орнатылуда.
Көкөніс сақтау қоймасы көбеюде
Бірлік ауылында көкөніс сақтау қоймасы да қолданысқа берілмек. Бүгінгі күні құрылысы жүріп жатқан нысан көкөністер мен жемістерді температуралық және микроклиматтық режимде 20 мыңнан 30 мың тоннаға дейін сақтау және қайта өңдеуді көздейді. Құны 1 250,0 миллион теңгені құрайтын қойманың құрылысы жеке қаражат есебінен жүргізілуде.
Қант қызылшасы қарқынды өндірілуде
Қант қызылшасы өндірісін қолға алған «Qyzylsha» ЖШС-нің ауданның ауыл шаруашылығы үшін стратегиялық маңызы зор. Серіктестік алдағы уақытта егістік көлемін арттырып, 500 мың тонна өнім алуды көздеп отыр екен. Бүгінде серіктестік 87 адамды тұрақты жұмыспен қамтыса, жиын-терім кезінде 250 адамды маусымдық жұмысқа тартады. Аталған кәсіпорын өткен жылы 1100 гектар жерді су үндемдеу қондырғылары арқылы нәрлендіріп, өндірілген өнім көлемі жоғары болған. Сондай-ақ биыл 1000 гектар алқапқа қант қызылшасын, 150 гектар жерге картоп, 440 гектар алқапқа жүгері егіп, мол өнім алуды, оған қоса су үндемдеу қондырғылары санын көбейтуді де жоспарлауда.
Түйін
Иә, шырайлы Шу өңірінде атқарылған жұмыс ауқымды. Алға қойған жоспар да жұмыр. Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың Жолдауында айтылған «Қуатты өңірлер – қуатты ел» бағытының негізгі мақсаты – осы. Бұл тұрғыда Шу ауданы сенім үдесінен шығып, ел дамуына зор үлесін қосуда. Ең бастысы, аудан тізгінін жуырда ғана қолға алған Сәкен Арубаевтай жас әкім елді мекеннің еңсесін тіктеп, өндірісін өрістететініне бек сенімдіміз.
Қ.Қаптағай
