Әскерге өз еркімен баруға ынталы бозбалалар баршылық. Бірақ олардың үлесі әскерден қашатындармен теңесіп келеді. «Бәйгеге қосар атыңның ерін алма, терін ал, күреске түсер батырдың көңілін жайла, шерін ал» деген халық даналығы. Кейде әскерге баруға құлықсыз жастарды ойласақ, осы орамды сөз еске түседі. Әрине, отыз жылдың бедерінде өркениетті елдердің көшінен қалмауды көздеп, ашықтық қағидатын ұстанған мемлекетіміз дамудың жаңа кезеңіне аяқ басты. Дегенмен бұл шешімнің кейде бұрыс тұстарын да байқамау мүмкін емес. Неге десеңіз, әскерге баруға ниеті жоқ жастар мен патриоттық тәрбиені ұмытқан ата аналар әлеуметтік желіде небір сұмдықты естіп, біліп отыр. Содан болар кейде отбасының үлкендері ержеткен баласын әскерден алып қалудың қам-қарекетін ойластырып бағады.
Ал елімізде Отан қорғауға тек әскерилер ғана емес, әрбір ер азамат жауапты емес пе? Жуырда әлеуметтік желіде тараған бірнеше бейнематериалдан диплом қорғауға келген түлектерді жаппай әскерге алып кетіп жатқан әскерилердің әрекетін байқадық. Сөйтсек, Тараз қаласында да дипломдық жұмысын қорғауға барған жастарды ескертусіз қорғаныс істері жөніндегі бөлімге алып кетіп жатқан сарбаздар бар екен. Мәселен, қала тұрғыны Айнұр Әлсейітова өзінің Тараз политехникалық колледжінің соңғы курсында оқитын ұлын дипломдық жұмысын қорғауға барған күні ескертусіз алып кеткенін айтады.
– Ұлым Тараз политехникалық колледжінде программист мамандығында оқитын. Биыл оқуын аяқтап, жұмысқа орналасуға дайындалып жүрген. Содан 17 маусымда дипломын қорғауға барған бір топ бозбаланы әскерилер көлікпен алып кетіпті. Бізге ешқандай шақырту қағазы келмеді. Содан не керек, хабарды түсте естіп, алып ұшып қорғаныс департаментіне жеттік. Негізі балам өзі әуелден әскерге барып, Отан алдындағы борышын өтеуді азаматтық міндеті санайтын. Өсе келе сол сөзінен таймады. Мен де ержігіт әскерге бару керек дедім. Баламның шешіміне қарсыласқам жоқ. Негізі баламнан колледжде диплом қорғаған балаларды әскерге алып кетуде деген хабарды бірер күн бұрын естігенім бар. Барғанымызда ондағылар балаңыз араға екі күн салып, Қызылордаға барады деді. Бірақ Тараз қаласынан жиылған жастардың қатары көп болғаннан ба, әйтеуір құжаттарын реттеп үлгермепті. Содан Қызылордаға ауданнан шақырылған жастар көптеп баратын болса, қаладағылардың дені қалды. Сол арада әскерге баруға үзілді-кесілді қарсылық білдірген жастарды қинап ұстамады білем. Кейін араға апта салып, Петропавлға баламызды шығарып салдық. Онда 6613 әскери бөліміне барыпты. Кеше әскери бөлімдегілер «Whatsapp» мессенджерінен топ құрып, бізді де қосқан. Енді сол топтан балаларымыздың суретін көріп, жағдайын біліп отырмыз. Демалыс күндері хабарласып тұрамыз. Енді тұңғышымыздың артынан ерген екінші 16 жастағы ұлым да әскерге баратын күнді күтіп жүр. Әрине, біз де баламыздың ел тұтқасын ұстайтын мықты азамат болып қалыптасуын қалаймыз, – дейді Айнұр Әлсейітова.
Әскерге бармауды ойластыратындардан да айла артылмайды. Ал мұндай жастар заңнан, тәртіптен құтыла алмайды. Себебі баршаға қойылар талап ортақ. Қазақстан Республикасының «Әскери қызмет және әскери қызметшілер мәртебесі» туралы Заңына сәйкес әскерге жарамды 18 бен 27 жас аралығындағы Қылмыстық жауапкершілікке тартылмаған кез келген Қазақстан азаматы мерзімді әскери қызметін өтеуге міндетті. Негізі елімізде әскерге шақыру науқаны жылына екі рет, яғни көктем, күз айларында жүреді. Биыл да сол үрдіс бойынша облыстық қорғаныс істері жөніндегі департаментінде әскерге шақыру науқаны қызу жүріп жатқанын байқадық. Мұны біз әлеуметтік желідегі жылт еткен жазбалардан да біліп отырмыз. Департамент өңірдегі жергілікті әскери басқару органдарында әскери есепте тұратын 18 бен 27 жас аралығындағы ер балаларға (әскерге шақырылатын) 1414 нөмірінен СМС арқылы хабар жолдап, тұрғылықты мекенжайы бойынша әскерге шақыру қағаздарын таратқан.
Сонымен көктемгі әскерге шақыру науқанында қорғаныс істері жөніндегі департамент арқылы 1300-ден аса азамат әскер қатарына шақырылған. Бұл көрсеткіштің былтырмен салыстырғанда едәуір жоғары екені байқалады. Аталған департамент азаматтарды мерзімді әскери қызметке шақыру жұмыстарын тиісті заңнамаға сәйкес қатаң түрде жүзеге асырудан тайқымаған. Заң аясында облыс әкімдігінің білім басқармасымен келісілген жоспарға сай білім мекемелерінің түлектерін медициналық куәландырудан өткізіп, бос жастарды әскерге жөнелту жұмыстары жүйелі жүргізіліп жатқан көрінеді.
Қолданыстағы заңнамада мерзімді әскери қызметке шақырудан жалтарғандарды Әкімшілік және Қылмыстық жауапкершілікке тарту мәселесі қаралған. Ашып айтсақ, ҚР Әкімшілік құқықбұзушылық туралы Кодексінің 647-бабында әскерге шақырылғандарды белгіленген мерзімде дәлелді әрі себепсіз келмегені үшін 5 айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде айыппұл салу көзделген. Сондай-ақ медициналық куәландырудан және тексеруден өтуден жалтарғандарға 3 айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде айыппұл салу Әкімшілік Кодекстің 648 бабында қаралған.
Бұдан бөлек шақыртудан жалтару дерегі бойынша заңға бағынбағандарға Қылмыстық Кодекстің 387-бабының 1-бөлігінде көрсетілген 1000 айлық есептік көрсеткіш немесе түзеу жұмыстарына тарту қаралған. Тіпті болмаса 1 жылға дейін бас бостандығынан шектеу көзделген. Сол баптың 2-бөлігіне сәйкес әскерге бармауды ойлағандар өзінің денсаулығына зиян келтіріп, ауру-симуляция немесе жалған құжат жасауға оқталса, оған 3000 айлық есептік көрсеткішке дейін айыппұл салу міндеттелген.
Бүгінде облыстық Қорғаныс істері жөніндегі департаментіндегі әскерге шақыру немесе мерзімді кейінге қалдыру бөлімінде барлық сұрақтар бойынша кеңес алу үшін жедел жүйе жұмыс істейді. Бұл жүйе Қорғаныс Министрлігінде де бар. Онда жауапты лауазымды тұлғалар тұрғындарды толғандырған барлық сұрақтарға түсіндірме береді. Сонымен қатар облыстық Қорғаныс істері жөніндегі департаментінде де сенім телефондары орналасқан. Барлық әскери басқару органдарында «Facebook», «Instagram» желісінде аккаунт ашылған.
