1992 жылдың 2 наурызы – Тәуелсіз еліміздің тарихында алтын әріппен жазылатын айтулы күн. Дәл осы күні жас мемлекетіміз Біріккен Ұлттар Ұйымына мүшелікке қабылданды. Ұйымға мүше болған ширек ғасыр ішінде Қазақстан татулық пен тұрақтылықты ту еткен ел ретінде танылды. БҰҰ-ның Қауіпсіздік Кеңесінің тұрақты емес мүшелігіне сайлануы да мемлекетімізге көрсетілген құрмет. Әрине, Кеңеске мүшелікке өту үшін еліміз аз жұмыс жасаған жоқ. Біз бүгінгі биігімізді айтпас бұрын, ең алдымен өткенге көз жүгіртсек.
Алғашқы қадам
Жалпы, еліміздің дипломатиялық тарихы әріден бастау алады. Кеңес Одағы тұсында Қазақстан дипломаттары Біріккен Ұлттар Ұйымының жұмыстарына белсене араласқан. Сол кездегі Сыртқы істер министрі Балжан Бөлтірікова БҰҰ-ның 1968 және 1970 жылдардағы сессия жұмысына Кеңес Одағы делегациясының құрамында қатысуға мүмкіндік алды. Кейін келе, 1982 жылы Ұйымның мінберінде Сыртқы істер министрі Михаил Есенәлиев сөз сөйледі.
Ал БҰҰ Бас Ассамблеясының 46-сессиясының пленарлық мәжілісінде Қазақстан тәуелсіз мемлекет ретінде ресми түрде мүшелікке қабылданды. Қабылдау рәсімінде Ұйымдағы еліміздің ең алғашқы елшісі ретінде Ақмарал Арыстанбекова таныстырылды.
Салтанатты рәсімнен кейін БҰҰ штаб пәтерінің алдында тәуелсіз Қазақстан мемлекетінің Туы көтерілді. Бұл көк байрағымыздың халықаралық саяси аренадағы алғашқы биіктеген сәті еді.
Елбасының баянды бастамалары
Халықаралық қауымдастыққа енгеннен кейін еліміз өз алдына стратегиялық мақсаттар қойды. Әсіресе Елбасының көрегенділігі мен сарабдал саясатының арқасында мемлекетіміз нақты ұстанымын көрсетті.
Бас Ассамблеяның 47-сессиясында Ұлт көшбасшысы Нұрсұлтан Назарбаев Қазақстанның халықаралық саясаты туралы айта келіп, екі маңызды ұсынысты алға тартты. Оның біріншісі – «бір плюс бір» формуласы бойынша БҰҰ-ның бітімгершілік қорын құру. Яғни, бұл жүйе арқылы әрбір мемлекеттің қорғаныс бюджетінің бір пайызын бөліп, он жылда бітімгершілік сомасын он есеге ұлғайту еді. Екінші ұсыныс – Азияға өзара іс-қимыл және сенім шаралары жөніндегі кеңес шақыру. Мемлекет басшысының бұл бастамасы көп елдердің тарапынан қолдау тауып, Қазақстанның сыртқы саясатын айқындауда айтарлықтай роль атқарды.
Бұдан кейінгі Қазақстанның Ұйыммен ынтымақтастығы тарихындағы басты шаралардың бірі – БҰҰ-ның бұрынғы Бас хатшысы Кофи Аннанның елімізге жасаған ресми сапары болды. Бас хатшы Қазақстанның Біріккен Ұлттар Ұйымымен онжылдық ынтымақтастығының нәтижелерін бекітіп, ықпалдастықты кеңейте түсті.
Халықаралық қауымдастық Жарғысын мүлтіксіз орындау негізінде еліміздің Азияда өзара сенім шараларын орнатуы, Еуразия кеңістігінде интеграциялық үрдістерді нығайтуы, өркениеттер мен діндерді бір ортаға тоғыстыруы да үлкен саяси мәнге ие болды. Әрі Ұйым Жарғысының ұстанымдары мен мақсаттарына сәйкес атқарған істерінің нақты көрінісін көрсетті.
Сонымен қатар еліміздің Ұйымның қызметін қолдай отырып, «бітімгершілік батальонын» құруы көпке үлгі болғаны ақиқат. Сондай-ақ Елбасы өз кезегінде Ұйым мен оның мамандандырылған мекемелерінің мүмкіндіктерін Арал теңізінің тартылуы, Семей сынақ полигонындағы ядролық жарылыстар салдарынан табиғаттың ластануы секілді техногендік және экологиялық апаттардың экономикалық және гуманитарлық салдарларын азайтуға мақсатты түрде пайдалана білді. Оған дәлел, 1992 жылдан бастап елімізде БҰҰ-ның мамандандырылған мекемелерінің және қорларының өкілдіктері жұмыс істеп келеді. Олардың қызметі техникалық, консультативтік және қаржылық көмек көрсетуге бағытталған. Бүгінде елімізде халықаралық қауымдастықтың жиырмаға жуық ұйымының тіркелуі Елбасы беделінің айқын көрінісі.
Қазақстанның ғаламдық ядролық қарусыздандыруға қосқан үлесін де ерекше атап өткен жөн. Себебі еліміз қуаттылығы жағынан әлемде төртінші орындағы ядролық арсеналдан өз еркімен бас тартып, бейбітшілікті ту еткен ел екендігін танытты. Сонымен бірге Қазақстан Ядролық қаруларды сынауға тыйым салу туралы шарттың белсенді қатысушысы болып табылады.
Еліміз бұдан басқа да ауқымды іс-шаралардың ұйытқысы болуда. Мысалы, 2009 жылы Қазақстанның бастамасымен БҰҰ Бас Ассамблеясы бірауыздан қарар қабылдап, 29 тамызды «Халықаралық ядролық сынақтарға қарсы іс-қимыл күні» деп жариялады. Сондай-ақ есірткі бизнесі мен заңсыз есірткі тасымалына тосқауыл қою жөніндегі халықаралық және өңірлік ынтымақтастықтың дамуына да ерекше көңіл бөлді. БҰҰ осыған қатысты барлық негізгі конвенцияларды бекітті.
Қазақстан БҰҰ конференциясында «Рио+20» тұрақты даму бойынша қол жеткізілген уағдаластықтарды жүзеге асыру жұмыстарына да белсенді қатысуда. Соның аясында «Жасыл экономикаға» көшу ұлттық тұжырымдамасы, энергетика, су, коммуналдық, ауыл шаруашылығы, өндірістік және биоалуантүрлілік секілді негізгі секторларда тұрақты дамуды қамтамасыз етуге бағытталған ұлттық бағдарламалар жасалды.
Бүгінде еліміз «ЭКСПО – 2017» халықаралық көрмесіне «Болашақ энергиясы» тақырыбын таңдауы да соның көрінісі.
Тағы бір ерекше атап өтетін жайт, қазір БҰҰ жүйесінің әртүрлі органдарында еліміздің жиырмадан астам азаматы қызмет етуде. 2011 жылы алғаш рет тәуелсіз Қазақстанның және Ұйым тарихында БҰҰ Бас хатшысының орынбасары лауазымына Қасым-Жомарт Тоқаевтың тағайындалуы, сондай-ақ Женевадағы Бас директоры және Қарусыздану конференциясының Бас хатшысы қызметін атқаруы еліміздің әлемдік қоғамдастық алдында зор беделге ие екендігін тағы бір мәрте дәлелдеді.
Адамзаттың үміті – Азияда
Еліміздің Біріккен Ұлттар Ұйымының Қауіпсіздік Кеңесінің тұрақты емес мүшелігіне сайлануы жаһандық саясат сахнасындағы айтулы оқиға болғаны сөзсіз. Мұндай мәртебелі міндет елімізге сыртқы саяси және экономикалық серіктестіктерін көбейтуге, халықаралық келіссөздердегі ұстанымын нығайтуға, дәстүрлі байланыстарды жаңа деңгейге шығаруға мүмкіндік беретіні анық.
Кеңестің тұрақты мүшелері АҚШ, Ресей, Қытай, Франция, Ұлыбритания сынды елдермен бірге ірі халықаралық жобалар мен бастамаларды көтеріп, тығыз жұмыс жасау мемлекеттер арасындағы қарым-қатынасты нығайта түсетіні тағы белгілі.
Сондай-ақ Қазақстанға Ұйымның үш комитетін бақылау тапсырылып отырғаны да үлкен жауапкершілікті қажет етеді. Оның біріншісі – Ауғанстан мәселелеріне қатысты комитет болса, екіншісі – ДАИШ және «Әл-Каида» террористік ұйымдарына қарсы күресті үйлестіруге бағытталған ұйым. Үшіншісі – Эритрея-Сомали. Атап өтерлігі, аталған үш комитет те Ұйымдағы өте маңызды құрылымдар саналады. Сондықтан біз мұны елімізге көрсетілген зор сенім мен жауапкершілігі жоғары міндет деп түсінуіміз қажет.
Осылайша Кеңес мүшесі қызметінде еліміз Орталық Азия мен Ауғанстандағы мәселелерді жіті бақылауға алғалы отыр. Мұнда терроризммен күрестен бөлек, экология, азық-түлік сынды өзге де өзекті мәселелер жетерлік. Сонымен қатар соңғы жылдары Елбасымыз халықаралық деңгейде бірқатар бастамалар көтергенін көпшілік жақсы біледі. Соның бірі – 2016 жылы Вашингтонда өткен Ядролық қауіпсіздік саммитінде жария етілген «Әлем. ХХІ ғасыр» манифесі. Мемлекет басшысы сол манифесінде аса өзекті халықаралық мәселелерді айта келіп, олардың шешу жолдарын көрсеткен еді. Еліміздің Кеңеске мүшелікке сайлануы осы манифесте көтерілген мәселелерді жүзеге асыруға жол ашатыны анық.
Қалай дегенде де, төрткүл дүние назары Қазақстанға ауып тұр. Жоғарыда аталған мәселелерден бөлек, еліміз күні кеше ғана Сириядағы түйткілді жағдайларды тарқату мақсатында БҰҰ мүшелерімен алғашқы кездесу өткізді. Ресей, Түркия, Иран мемлекеттерімен бірлесе өткен басқосуда Сириядағы әскери іс-қимылды тоқтату, гуманитарлық көмек жеткізу сынды өзекті мәселелер талқыланып, бірқатар шешімдер қабылданды. Осылайша үлкен саясаттың төрінен орын алған Қазақстан азуын айға білеген алпауыт мемлекеттермен терезесі тең дәрежеде түрлі түйткілдерге, мәселелерге төрелік айтуда. Бұл әрине,тәуелсіздігіміздің жеңісі, Елбасы саясатының жемісі.
С.ТІЛЕУЖАН
