Тәуелсіздік таңы атқалы өшкеніміз жанып, жоғалғанымыз табылып, ғасырлар қойнауындағы рухани құндылықтарымызбен қайта қауыша бастадық. Өткен тарихымыздың өн бойына қан жүгірткен, өз кезінде өлшеусіз істер тындырған Алаш қайраткерлері аттарын алтын әріптермен жазып, жыл жаңарған сайын жасампаз істерін өскелең ұрпаққа үлгі етуде аянып қалған емеспіз. Әлі де Алаш қозғалысының ақтаңдақ беттері зерделене түсуде.
Ел мен жерді, тіл мен дінді қызғыштай қорыған Алаш арыстарын ұлықтау-бүгінгінің ұраны мен ұлы ісі болмақ. Көреген басшымыз Қасым-Жомарт Тоқаевтың өзі «Тәуелсіздік бәрінен қымбат» атты бағдарламалық мақаласында «Біз кезінде елге қызмет етудің озық үлгісін көрсеткен Алаш қайраткерлерінен тағылым аламыз. Олар өткен ғасырдың басында Тәуелсіздік идеяларын халық арасында дәріптеуге зор еңбек сіңіріп, азаттық жолында құрбан болды. Тәуелсіздігіміздің мерейтойы аясында осындай біртуар тұлғаларды еске алып, олардың мұрасын жастарымызға және бүкіл әлемге паш етуіміз керек» деп атап көрсеткен болатын.
Алаш арыстарының ішіндегі орны бөлек тұлғаның бірі — Ермұхан Бекмаханов. Қазақтың тарих ғылымының дамуына баға жетпес үлес қосқан маңдайалды тарихшы Е.Бекмаханов Ресейдің алдыңғы қатарлы тарихшыларымен де қоян-қолтық жұмыс жасайды. 1946 жылы қазақтың соңғы ханы Кенесары Қасымұлы қозғалысы туралы докторлық диссертация қорғап, қазақтың тұңғыш тарих ғылымының докторы атағына ие болады. Оның бұл зерттеуі 1947 жылы «ХІХ ғасырдың 20-40 жылдарындағы Қазақстан деген атпен жарық көріп, Кенесары Қасымұлының көтерілісіне ұлт-азаттық көтеріліс деп баға бергені үшін саяси қуғын-сүргінге ұшырайды. Алдымен партиядан шығарылып, ғылыми атақ-дәрежелері жарамсыз деп танылып, ешбір жерге жұмысқа тұра алмайтындай жаза арқалайды. Жазғанынан жалтармай, қанша айыптауларға ұшыраса да тарихи ізденістерін тоқтатқан емес.
Қуғындауға түскеннен кейін қарапайым бастауыш мектептеріне мұғалім болып орналасып, тарихтан дәріс бере бастайды. Бірі білсе, бірі білмес, Ермұхан Бекмаханов біздің Шу жерінде де болған. Ол Новотроицкідегі мектепте мұғалімдік қызмет атқарады. Көп ұзамай артына түсушілер Шуға да жетіп, 1952 жылы 5 қыркүйек күні Е.Бекмаханов тұтқындалып, 25 жылға бас бостандығынан айырылып, жер аударылады. Сталин өлгеннен кейін 1954 жылы ақталып шығады. Ғұмырын ғылым жолына бағыштаған ғалым осы жылдар ішінде аяусыз азап көреді, соның салдарынан ұзақ науқастанып, өмірі ерте қиылады. Е.Бекмаханов мұралары өскелең ұрпаққа берері мол рухани байлық десек, артық айтқандық болмас. Елеулі жылда еңселі еріміз Ермұхан Бекмахановтың есімі жаңғыртып, ұрпақтың санасына сіңдіру-біз секілді тарих пәні мұғалімдеріне жүктелген мәртебелі міндет деп білемін.
Айғаным БҰЛАНТАЕВА,
М.Әуезов атындағы орта мектептің тарих пәні мұғалімі.
