Ұлттық тарихымыздағы асыл қазынамыздың бірі — қазақ хандығындағы өмір шындығын кесіп айтқан билер қызметі. Қазақ халқының тарихи жолында билердің алатын орны ерекше. Олар — әділеттілік пен шындықтың мызғымас күретамырына айналған, асқан ақыл-парасат, біліктілігімен қалың елге қызмет
еткен тұлғалар. Сөз құдіретін бағалай білген қазақ халқы қай заман- да да билікті мойындап, билерінқадірлеп, қастерлей білген. Құн, жер, жесір дауы, барым- та, қарымта дауларын өткір тіл, әділ сөз құдіретімен бейбіт түрде тоқтата білген билер со- тын ұлттық құндылықтар ретінде бағалау қажет. Қазақ билері өз билігін жүргізгенде даудың күрделілігі мен екі жақ тараптардың ықылас-мүдделеріне аса назар аударған және дауға қатысушылардың мүмкіндігін шектемей, жариялықты қатаң сақтайтын әділ төреші бола білген. Билер шешімінде екі тараптың бірі жеңіп, бірі жеңіліп емес, екі жаққа да ындықты мойындата білген, халық алдын- да өздерінің шынайы шешімімен тараптарды татуластырған жағдайда ғана әділ ісімен даңқы арта түскен. Дана билеріміз қатал жазаға тартқаннан гөрі, ауласушылардың өз қателіктерін түсіну арқылы бітімге келулерін көздеген. Нәтижесінде қазақ аласында түрме аталуы болмаған. Кез кел- ген дау достық қарым-қатынаста, ауызбіршілікте, мейлінше келісіммен шешіліп отырған. Көшпелі қазақ қоғамының би- лер соты тарих қойнауында қалса да оның еделі мен мәртебесі бүгінгі күнге дейін жалғасын тау- ып отыр. Бүгінде Қазақстан Ре- спубликасы оғарғы Соты «Сот төрелігінің 7 түйіні» бағдарламасымен «Татуласу: сотқа дейін, сотта» пилоттық жо- басын іске қосып, сол арқылы дала заңын тірілтуге серпінді ықпалын тигізуде. Жоба нәтижесінде атуласу рәсімдері жан-жақты әрі қарқынды дамы- тылуда. Солардың бірі — билер кеңесі. Билер кеңесі егеніміз, дауласушылық деңгейін төмендету, құқық бұзушылыққа төзбеушілік пен оның алдын алу мәселелері бойынша, салт, ғұрып, озық дәстүрлерді сақтау жөнінде ауылдық, аудандық, қалалық, яғни, ергілікті әкімдіктер жаны- нан құрылатын кеңесші орган. Билер кеңесінің мақсаты — тұрғындар расындағы даулардың сотқа дейін шешілуіне ықпал ету. Даудағы кінәлі тараптарды анықтау емес, қайта ауласқандарды ымыраға шақырып татуластыру, екі тарап- ты қанағаттандыратын шешімге қол жеткізу. дасқандарды жолға салып, оларды жат қылықтардан аулақ болуға үйрету. Ауыр емес қылмыстарды сотқа жеткізбей шешу болып табылады. Бойымызда ата-бабамыздың қанымен келген адамгершілік қасиетіміз жоғары тұрғандықтан, Тәуелсіз Қазақстанның сот жүйесіне енгізілген билер кеңесінің қызметі алық арасын- да бірден қолдау тапты. Қазіргі уақытта Билер кеңесі дауларды шешудің тиімді олын көрсетіп келеді. Ел аумағында татуласу арқылы реттелетін даулардың санының көбейе түсуі өңілімізді күптейді. Статистикалық мәліметтерге келсек, Шу аудандық сотын- да 2021 жылдың 9 йында билер кеңесінің мүшелерінің қатысуымен 106 сот істері қаралып, тараптардың бітімгершілікке келуіне айланы- сты сот өндірісінен қысқартылған. Бұл татуластыру рәсімдерін кеңінен қолдануға өз септігін тигізіп отырған билер кеңесінің атқарған жұмыстарының нәтижесі десек те болады. «Заман қамын йлаған — саналықтың белгісі» дейді дана бабаларымыз. Қазір дау- жанжалды ушықтырып, бір- бірімізбен араздасып, соттасып жүретін уақыт емес. Керісінше, ынтымағымызды арттырып, бірлігімізді екемдейтін кезең. Сол себепті, бабалар тағылымын тәу еткен билер дәстүрін жаңғыртып, татулыққа, ірлікке бейімді болып, ұлт тұтастығын сақтағанымыз абзал.
Ғани РАХМАНҚҰЛОВ,
аудандық соттың судьясы
