Түркістан облысына қарасты Төлеби ауданының Кемеқалған ауылдық округінде Қаратөбе деген ауыл бар. Ауыл Төлеби ауданына қарағанда Қазығұрт ауданының территориясына кіріп кетеді. Осынау ауылға бару үшін көрші ауданның ауыл округтерін басып өтесіз. Екі ауданның ортасына қысылып, сай-салада орналасқан 100 шақты түтінді түтетіп отырған тұрғындар бүгінде өркениеттен кенже қалып, қойшы ауылдың күйін кешіп отыр. Аудан әкімдігінің назарынан тыс қалған ауылда мәселе көп. Жарық пен жол, ағын су мен ауызсу, жайылым жер мен жұмыссыздық проблемаларынан бөлек, 9 сыныптық негізгі мектебі апатты жағдайда. Медпункт те жоқтан бардың кебі.
Жайылым жер сатылып кеткен
Ауылда мектептен басқа жұмыс орны жоқ. Сондықтан халық негізінен мал шаруашылығымен айналысады. Азын-аулақ егіні де бар. Әсіресе, атадан қалған кәсібі малдың жөні бөлек. Өкінішке қарай, мал баққан жұрттың бүгінгі жыры – жайылым. Сонау Кеңес дәуірінен кейін совхоз тарағанда жайылым жер осындағы тұрғындарға пай үшін қалған. Алайда қазір осынау атадан қалған жер жекенің меншігіне сатылып кетіп, тұрғындар жайылымсыз қалып отыр. Көктемнің күні көрінгеннен мұнда айқай басталады. «Қыстан қысылып шыққан мал көкке енді іліне ме?» дегенде жердің иесі көк майсаны аударып тастап, егініне кіріседі. Өткен жылы болған дау кезінде әкімдіктегілер «жер иесі келіссе оған басқа жерден егістік жер берейік, жайылымды сіздерге қалдырсын» дегендей болған екен. Биыл жер иесі осынау жайылым жердің орнына басқа өңірден егістікке жарайтын үштен бір бөлігін берсе де, жайылымды тұрғындарға тастамақ ниеті бар екенін білдіріпті. Алайда бұл жолы әкімдік беретін жер жоқ деп отыр.
Жақында осы мәселенің үстінде тағы да үлкен дау шықты. Көрші жатқан Қаратөбе мен Қарақия ауылдарының ашуға булыққан кәрісі мен жасы, әйелі мен бала-шағасына дейін жыртылған жердің жанына жиналды. Бұл жолы мұнда жерді сатып алған кәсіп иесі де, аудандық әкімдіктен де өкіл келді. Екі ауыл да үлкен жолдың бойында орналасқан. Жолдың екінші беті – жайылым жер. 187 гектар жердің біраз бөлігі егінге дайындалып, жыртылып қойыпты. Ал тұрғындар болса «егін еккізбейміз, атадан қалған жайылым жерімізді өзімізге берсін», – дейді. Тіпті, қоршап алғанның өзінде әбден ашынғандар бір түнде егістікке өрт қойылып кетуі мүмкін дегенге дейін барды.
187 гектар жерді осыдан 3 жыл бұрын біреулерден сатып алған Ізбасар Оңғаров содан бері жерге егін салмапты. Биыл ғана жалға берген. Ал жалға алушы осындағы жота-жотаға жалпы 3 жерге 40 шақты гектарға егін салуды ойлап отыр екен. «Бұл жер жекеменшік құқымен өмір бойына берілген. Биыл бірінші рет 40-50 гектар жерге егін салмақшымын. Себебі 3 жылдан бері салықты қалтамнан төлеп отырмын. Енді осы егістіктен бір нәрсе түссе, содан төлейтін салығымды, сатып алған құнымды өтеуім керек емес пе? Қазір тұрғындарға сол айдалған 40 гектар жерді ғана алайын, қалғанына малдарыңызды жібере беріңіздер деп отырмын. Егінді орып алған соң жайылымға пайдалана беріңіздер, тіпті сабанынан дейін алыңыздар дедім», – дейді жер иесі. Алайда қалдырылып отырған жайылым жердің көлемі үлкен болғанымен, оған мал салудың мүмкін емесін айтады. Себебі мал егістіктің үстінен өте алмайды. «Малдың аты мал, егінге түсіп кетпеуіне ешкім кепіл бола алмайды. Бір басын қайырғанмен, келесісін ұстап тұра алмайсыз. Сондықтан бұл нұсқа ақылға қонымсыз» деп азар да безер болды ел.
«Екі ауыл да осында малын жаяды. Бірінші ауылдың өзінде 100-ден аса жылқы, 250-дей қара мал, 150-дей уақ мал бар. Екінші ауылда да дәл осынша мал жайылымға шығады. Бұл кісілер жолымыздың алдын бөгеп тұр. Егін егетін болса, арғы бетке қалай өтеміз? Мал егінге түссе қамап, айыппұл төлетеді. Басқа жайылым жеріміз жоқ» деп шырылдады ауыл тұрғыны Жолдыбай Құрманбаев.
Ауданға жайылым үшін миллион гектар жер керек
Аудан әкімінің орынбасары Лесбек Серікбаев болса, аудан үшін жайылым жердің үлкен мәселеге айналып отырғанын жасырмады. «Төлеби ауданында жалпы 54 елді мекен бар. Алайда осынша елді мекенге жайылым жерге қажеттілік 1 млн 146 мың 297 гектарды құрайды. Ал қолымыздағы бар жер 58 мың гектар ғана. Сондықтан бұл жалғыз Қаратөбе ауылының ғана емес, бүкіл 54 елді мекеннің мәселесі. Былтыр жайылым жердің бәрі мемлекетке қайтарылсын деген тапсырма берілген. Жұмыс істеліп жатыр. Өткен жылы 7 900 гектар жерді алдық, биыл 6 000 гектарды мемлекет меншігіне алуды жоспарлап отырмыз. Дегенмен бүгін-ертең шешіледі деп айта алмаймыз. Уақыт өте шешімін табар. Бұл кісілер де сатып алған, жердің иесі. Дегенмен ортақ шешімге келеміз деген үміттеміз», – дейді ол.
Осылайша, ауыл тұрғындары мен биліктің, жер иесі арасындағы дау ұзаққа созылды. Әкімдік жер иесі қойып отырған талап бойынша басқа аумақтан жер беру мүмкін емесін, онсызда жерге қажеттіліктің жоғары екенін жеткізді. Ал жер иесі 50 гектар болса да, ауданның басқа аумағынан жер берсе, мұндағы 187 гектарды халыққа қалдырмақ.
Қалай болғанда, жер иесі мәрттік танытты. Аударылып қойған жердің техника ақысын тұрғындар өздері жинап берсе, биыл мұнда егін егілмейді. Алайда бұл – биыл ғана. Егер басқа аумақтан жер берілмесе, онда мұндай қайырымдылық бола бермейді. Сонымен, әр отбасы 3 000 теңгеден жинап, жыртылған жердің техникасы ақысын беретін болып тарқасты. Ал әкімдік кәсіпкерге балама жер іздемек.
Балалар апатты мектепте оқып жүр
Дегенмен Қаратөбеде білім ұясы мәселесі де өзекті болып отыр. Сонау 2000 жылы лай кірпішпен асарлатып, 90 балаға арналып салынған негізгі мектепте бүгінде 150 бала білім алып жүр. Әр жерден құралып жиналған құрылыс материалдарынан асарлатып салынғандықтан, мектеп құлаудың шақ алдында. Ойылып-жарылған. «Жаңа мектеп салу бойынша 2011 жылы ақша жинап, сметалық құжатын жасаттық. Бюджет есебінен жасалған сметалық құжаттың биыл мерзімі бітеді. Мектеп салу биыл бюджетке енгізілмесе, тағы қалатын болды. Талай уақыт кетті. Әкімдер ауысады, бөлінген қаржы басқа мақсатқа жұмсалып кетеді. Терезеден жел уілдейді. Табиғи газ кіргізейін десек, жаңа мектеп салынып қалар дейміз. Көмір жағамыз, шұрық-тесік мектептің жылуы да қиын. Апатты жағдайда тұрғанына да біраз жыл болып қалды», – дейді Қаратөбе шағын жинақты мектебінде от жағушы болып жұмыс істейтін Қасым Күзембаев. Спортзал, акт залы, асхана деген атымен жоқ. Еденнің тозығы жеткен. Мектеп жасындағы балалардың біразы көрші ауылдарға қатынап оқиды. Интернет желісінің сапасы төмен.
Осылайша, шалғайдағы Қаратөбе ауылы өткен ғасырда қалып қойғандай күй кешуде. Ал Түркістан облысының әкімдігі қыруар қаржы жұмсап, Түркістан қаласының көрнекі жерлерін жыл сайын ауыстырып, безендірумен әлек.
Шымкент қаласы
https://aikyn.kz/187471/eki-audannyn-ortasynda-kalgan-karatobe/
