«Баға тұрақтылығы бақылауда». «Азық-түлік қоры жеткілікті». «Бағаның негізсіз өсуіне жол берілмейді». «Баға – қолжетімді, қор – жеткілікті». «Әлеуметтік дүкен – әлеуметке көмек». Бағаны реттеуге жауапты мекеме басшыларының қай кезде де айтары осы. Әрине, естір құлаққа өте жағымды. Алайда көрер көзге бағаның ырыққа көнбей тұрғаны анық аңғарылады. Қанша жерден жасырып, жапқанымызбен өткен жылдан бері азық-түлік бағасы аспандап, халықтың тұрмыс-тіршілігіне кері әсерін тигізуде.

Өткен аптада облыс әкімі Бердібек Сапарбаевтың төрағалығымен өткен кеңесте де әлеуметтік маңызы бар азық-түлік тауарларының бағасы қаралып, талай былықтың беті ашылды. Соңғы уақытта әлеуметтік маңызы бар 5 тауар түрінің бағасы шекті көрсеткіштен жоғары болған. Кеңесте баяндама жасаған облыс әкімдігінің ауыл шаруашылығы басқармасының басшысы Ербол Жиенқұлов бағаның өсуін өнімдердің өзге мемлекеттерден тасымалдануымен байланыстырды. Басқарма басшысының айтуынша, қырыққабат Қырғыз Республикасынан, қарақұмық Ресей мемлекетінен және Шығыс Қазақстан облысынан тасымалдануда екен. Сондай-ақ жиында Бердібек Машбекұлы әлеуметтік дүкендердің жұмысына көңілі толмайтынын ашық жеткізді.

«Маған жеткен мәлімет бойынша Тараз қаласындағы бірқатар әлеуметтік дүкендегі қызмет, азық-түлік бағасы талапқа сай емес. Мәселен, «Бәйтерек» ықшамауданындағы әлеуметтік дүкенде тауық және сиыр еті жоқ. 15-ықшамаудандағы дүкенде сәбіз бағасы 120 теңгеден 180 теңгеге, тұз бағасы 50 теңгеден 80 теңгеге өскен. Қант, картоп туралы да осылай айтуға болады. Абай даңғылы мен «Қарасу» ықшамауданындағы әлеуметтік дүкендерде айран, сүт, макарон тапшылығы байқалған. Мұны қалай түсіндіресіздер.

Халыққа өтірік әлеуметтік дүкендердің керегі жоқ. Дүкенді ашудағы мақсатымыз нақты іс жүзінде көрініс табуы тиіс. Ол үшін жиі тексеріс, тұрақты бақылау жүргізіп отырыңыздар! Тұрақтандыру қорындағы жеткілікті азық-түлікпен әлеуметтік дүкендер үздіксіз қамтылуы қажет. Әр дүкенге бөлек-бөлек талдау жасаңыздар. Өзімізден шығатын көкөністердің бағасы өсіп жатса, басқасы туралы не айта аламыз?», деген болатын Бердібек Машбекұлы.

«Халыққа өтірік әлеуметтік дүкендердің керегі жоқ» деп аймақ басшысы бұрып емес, біліп айтты. Тұрғындар арасында да соңғы кездері аты дардай дүкендердің жұмысын сын садағына алатындар көбейіп кетті. Мәселен, өткен жылдың желтоқсан айының жиырмасы күні журналист, «Facebook» әлеуметтік желісін белсенді қолданушы Маржан Рақай парақшасында жазба жариялады.

«Көзбояушылықты қашан қояр екенбіз. Әлеуметтік дүкенге жиі бас сұғатын тұтынушы ретінде және талай рет журналист ретінде аралаған маман ретінде айтарым – нағыз көзбояушылық. 

Біріншіден, көрсетілген 19 түрлі әлеуметтік азық-түлік дүкендерде үнемі бола бермейді. Күріш алсаң, сәбізі жоқ. Сұлы алсаң, сүті жоқ. 

Екіншіден, бір қолға тек бір-бір жарым келіден ғана беріледі. Сондықтан көпбалалы отбасылар бір келілеп күнде тасып, жинап жүргені. Бір келі ұн немесе бір келі қант көпбалалы отбасылар үшін қанша күнге жетеді деп ойлайсыздар. 

Үшіншіден, дүкендердегі азық-түліктің сапасы өте нашар.

Төртіншіден, әлеуметтік дүкендерге қатысты жұртшылық тарапынан сын айтылып, мін тағылса, сауда жасап, кәсіп қылып отырған саудагерлерге дүрсе қойып, «жанын шығаратын» түрлі тексерушілер табыла кетеді» деп, базынасын жеткізді.

Жазбаның астындағы пікірлерді оқып шыққанымызда әлеуметтік дүкендердің жұмысына көңілі толмайтындардың көп екенін байқадық. «Рас, сапасы өте нашар. Өсімдік майының жақсысы тіпті келмейді. Келсе де аз мөлшерде келеді», «Әлеуметтік дүкендер керек. Бірақ тауарлардың сапасына немқұрайды қарауға болмайды», «Әлеуметтік дүкен біз тұратын мекенжайдан алыстау. Амал жоқ, «Small»-ға барамын. Онда сіз айтқандай сөреде басқа баға, түбіртекте басқа баға ұрылғанын талай көріп, талай өкініп, сан соғып қалғанмын», «Мұндай дүкендерде мерзімі өтіп кеткен өнімдер сатыла ма деймін. Сондықтан бара бермейміз» деп жалғасып кете беретін пікірлердің соңына жету мүмкін емес.

Естіп-білген бір бөлек, көзбен көрген бір бөлек. Жуырда «Тараз» әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациясы» акционерлік қоғамының сауда және азық-түлік қауіпсіздігі департаментінің дирек торы Арман Түймебаевпен бірге Тараз қаласындағы бірнеше әлеуметтік дүкенді аралап, жағдайды өз көзімізбен көріп қайттық.

Алдымен Тараз қаласындағы 15- ықшамаудан, №33-35 үйдің жанында орналасқан әлеуметтік дүкенге бас сұқтық. Жылы шыраймен қарсы алған сатушы-кассир Евгения Горбунованың сөзіне сүйенсек, өткен жылы ашылған әлеуметтік дүкен қазіргі таңда қалыпты жұмыс істеуде.

– Күніне орта есеппен екі жүзден аса тұтынушы келеді. Сұранысқа ие азық-түлік қоры жеткілікті. Тұрғындар тарапынан әсіресе ұн, қант, картоп, пияз, сәбізге сұраныс жоғары. Күніне 100 келіге дейін қант сатылады. Жалпы қант аптасына үш мәрте жеткізіледі. Өзіміздің шағын қоймамыз бар. Артығы сақталып тұрады. 

Қазір айран ғана жоқ. Тапсырыс беріп қойғанбыз. Бүгін келуі керек. Кез келген тауар таусыла бастағанда-ақ алдын ала тапсырыс беріп қоямыз. Уақытында жеткізіледі. Өнімдердің сапасы да жақсы. Әрдайым бақылауда, – дейді Е.Горбунова.

Мұнан кейін «Арай-2» ықшамауданы, №5 үйдің жанында орналасқан әлеуметтік дүкенге ат басын бұрдық. Атшаптырым аумақты алып жатқан әлеуметтік дүкеннің іші мұнтаздай таза. Сөрелері азық-түліктің түр-түріне толып тұр. Сатып алушылардың да көп екені байқалады. Әлеуметтік маңызы бар азық-түлік тауарлары белгіленмен бағада сатылуда. Екі дүкеннің жұмыс барысымен танысып, сатушылармен, тұтынушылармен тілдесіп, көңілдегі көп күдігіміз сейілгендей болды.

Дүкендерді аралатып, жұмыс барысымен, қазіргі ахуалмен жан-жақты таныстырып жүрген Арман Түймебаев алдағы уақытта дүкендердің санын арттыру маңызды міндеттердің бірі екенін айтады.

– Облыста азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету, сондай-ақ бағаның негізсіз өсуіне жол бермеу үшін бірқатар кешенді шаралар қабылданған.

Мәселен, өңірдегі сауда нүктелерінде баға тұрақтылығы басты назарға алынып, әлеуметтік маңызы бар тауарлардың бағасын реттеуге септігін тигізіп отырған «Тараз» әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациясы» акционерлік қоғамының тұрақтандыру қоры арқылы облыс тұрғындары арзан өніммен қамтамасыз етілуде.

Бүгінгі күні облыста барлығы 33 әлеуметтік дүкен мен павильон (22-сі Тараз қаласында, 11-і аудан орталықтарында) жұмыс істеуде.

Өткен жылы Тараз қаласының әлеуметтік павильондары мен сауда нүктелерінде тұрақтандыру қорының күріш, ұн, қарақұмық жармасы, жұмыртқа, сәбіз және тағы да басқа әлеуметтік маңызы бар азық-түлік тауарлары сатылды. Жалпы 406,7 миллион теңгеге 3 060 тонна азық-түлік тауары сатып алынған болатын.

Сондай-ақ 2021 жылы 4 506,1 тонна тауар, 30,5 мың бөлке нан және 339,36 мың тауық жұмыртқасы сатылды (578,8 миллион теңге).

Сонымен қатар әлеуметтік павильондар мен сауда нүктелеріне жергілікті тауар өндірушілерден («Көкжиек-2030» ЖШС және «Бурненская молочная компания» ЖШС) сүт өнімдерін төмен бағамен жеткізу жүзеге асырылды.

Әлеуметтік маңызы бар азық-түлік тауарларына бағаларды тұрақтандыру тетіктерін іске асыру шеңберінде «Тараз» ӘКК» акционерлік қоғамы кәсіпкерлерге несие беруді де жүргізуде.
2021 жылы жаңадан іске қосылған екінші тетік «айналым схемасы» бойынша 5 кәсіпкерлік субъектісіне 779,9 миллион теңге несие берілді.

Қазір тұрақтандыру қоры арқылы әлеуметтік дүкендерді күрішпен, нанмен, тұзбен, ұнмен қамтамасыз етудеміз. Қалған әлеуметтік маңызы бар азық-түлікпен дүкендерді несие алған кәсіпкерлер қамтуда. Айта кету керек, қаңтар айында 1 000 тонна қант, 3 мың тонна ұн, 1,5 миллион жұмыртқа, 60 тонна қарақұмық, 120 тонна күнбағыс майын аламыз.

Бүгінде күннен-күнге әлеуметтік дүкендерге сұраныс артып келеді. Бұрын шағын бір дүңгіршек күніне 100-150 адамды қамтыған болса, қазір бір дүкен 400-450 адамға дейін қызмет көрсетуде. Осылайша әлеуметтік дүкендердің қызметі бұрнағы жылдармен салыстырғанда 3,8 есеге ұлғайды.

Әрине, кейде тұрғындар тарапынан арагідік шағым түседі. Әсіресе жұртшылық бір адамға сатылатын тауардың көлеміне наразылығын білдіреді. Бір қолға берілетін тауардың күнделікті нормасы 1,5 келі қант, 1 литр күнбағыс майы және 10 жұмыртқа болып белгіленген. Себебі алғашында қантты, сәбізді, картопты қаппен алып кеткендер де болды. Сол үшін күнделікті нормасы белгіленген. Ал өнімдердің сапасына әрдайым бақылау жасап отырамыз. Аптасына кемі бір рет зерделеу жұмыстарын жүргізіп, қандай да бір кемшілік анықталса кәсіпкерге ауызша ескертіп, айтып отырамыз, – деген Арман Түймебаев алдағы үш айдың ішінде Тараз қаласында тағы 4 әлеуметтік дүкен ашылатынын баяндады. Бұдан бөлек бұрын соғылған, тозығы жеткен әлеуметтік дүкендерді қайта жаңарту жоспарда бар екен.

Ал «Қаратау» ықшамауданы, 2 үйдің жанындағы әлеуметтік дүкенге барғанымызда картоптың таусылғанын байқадық. Сатушы Айман Мажиова 85 теңгенің картобы сенбі күні таусылғанын, сейсенбі жеткізілетінін айтады.

– Қант бәрінен де көп өтеді. Мәселен, бүгін 100 келі қант келді. Бірақ кешкі 17:00-ге дейін таусылып кетеді. Тауарлар тұрақты жеткізіліп тұрады, – дейді А.Мажиова.

Әлеуметтік дүкеннен шыққаннан кейін аталған ықшамауданның тұрғындарын да сөзге тартып көрдік.

– Аты бар, заты жоқ әлеуметтік дүкеннің жұмысына мүлдем көңіліміз толмайды. Қашан барсаң әлеуметтік қолдау қорының тауары таусылып, орнында қымбат бағадағы өзге тауарлар тұрады. Картобы бөдененің жұмыртқасындай кішкентай әрі іріп-шіріп кеткен. Мұндай картопты 85 теңгеге әлеуметтік дүкеннен алған халық, дәл сондай сападағы өнімді төмен бағада базардан да таба алады. Жалпы сапасы нашар, құрт түскен картопты сатып алып, жартысынан көбін қоқысқа тастағанша базардан 185 теңгеге алған әлдеқайда пайдалырақ. Тауарларының көбі сапасыз. Ешқандай сауда орталықтарында сатылмайтын, исі, дәмі бар күнбағыс майын, шұжықты қайдан тауып алатындарына таңымыз бар. Жағдайы жоқ, тұрмысы төмен отбасылар сапасыз тауарларды амал жоқ тұтынады. 

«Қаратау » ықшамауданындағы әлеуметтік дүкен ескі үлгіде соғылған. Іші құрқылтайдың ұясындай тар. Қателеспесем, жалпы аумағы 20 шаршы метр. Екі-үш адамнан артық симайды. Ол аздай тура аяқтың астында картоп, пияз, сәбіз қабымен тұрады. Сондықтан алдағы уақытта басқа ықшамаудандардағыдай жаңа, кең әлеуметтік дүкен ашылса деген ұсынысымыз бар, – дейді «Қаратау» ықшамауданы, №11 үйдің тұрғыны Гүлнұр Бибазарова.

«Самал» ықшамауданындағы әлеуметтік дүкенге барғанымызда есігінде тұрған қара құлыпты көрдік. Ықшамаудан тұрғындарының айтуынша, бірнеше ай бұрын тұрған дауыл желдің салдарынан дүкеннің шатыры зақымданып, сол күйі жөнделмепті. Жабық тұрғанына бір айдан аса уақыт өткен. Сондықтан мұндағы тұрғындар басқа ықшамаудандардағы әлеуметтік дүкендерге барып, арқаланып-дорбаланып азық-түлік тасуға мәжбүр.

– Тараз қаласындағы желден зақым келген нысандар әлдеқашан қалпына келтіріліп қойған. Ал әлеуметтік дүкеніміз әлі ашылған жоқ. Содан бері дүкеннің шатырын жөндеген былай тұрсын, жаңасын салып тастайтын уақыт өтті. Бұл дегеніңіз, жауапты басшылардың облыс әкімінің тапсырмасына атүсті қарағаны деп ойлаймыз. Себебі Бердібек Машбекұлы бағаны тұрақтандыру, әлеуметтік дүкендердің жұмысын жандандыру мәселесін үнемі айтып, тапсырмаларын беріп жатады. Егер әрбір тапсырма дер кезінде және тиянақты орындалса мұндай олқылықтар орын алмас еді, – дейді «Самал» ықшамауданының тұрғыны Ләйлә Меңлібекқызы.

Міне, байқағанымыздай әлеуметтік дүкенге байланысты әлеуметтің айтары көп. Өкінішке қарай, әзірге халықтың талап-тілегіне, өтінішіне құлақ асатын жан табылмай тұр. Құлақ асса да, құрғақ уәдемен ғана шектелуде. Әйтпесе қысыр сиыр бұзаулайтын уақыт өткенімен, «баяғы жартас, сол жартас» күйінде.

Талғат НҰРХАНОВ