Ресей мен Украина арасындағы жағдайдың шиеленісуі бүгінде Батыс елдерін де даурықтырып отыр. Нақ қазір АҚШ бастап, өзге Еуропа елдері қостап Ресейді санкцияның астына алып жатқан тұс. Халықаралық рейтингті бағалау агенттіктері де қазірде Ресейдің экономикалық рейтингін төмендетті. Мәселен, осы аптаның басында Ресейдің дербес қаржы саясатын бақылайтын халықаралық агенттіктер көрші елдің инвестициялық деңгейін төмен — BB+ деңгейінен BBB — деңгейіне дейін түсірді. Ғылыми тілмен бұл деңгейді «қоқысқа» малтыққан экономика деп атайды. Сарапшылар алдағы уақытта да Ресейдің рейтингі төмендей беретінін алға тартып отыр. Ал біз экономикасы Ресейге байланған ел ретінде неден қауіптенуіміз керек? Көрші елдің «қоқысқа малтығуы» бізге әсерін бере ме?
Көршінің қалтасы тесік бірақ мысқылдаудың қажеті жоқ
Абзалында, Ресейге инвестиция азаяр болса, онда бізге көрші елді мысқылдаудың қажеті жоқ. Себебі Ресей қиналған жағдайда бастысы бізге күш салатынын мамандар жасырмай отыр. Қазірдің өзінде Ресейдің бюджеттік шығындары артып, халықтың ақшалай табыстары кеміп елде жұмыссыздар саны да көбейіп отыр. Мысалы, бұған дейін Ресейге күрделі салымдар құйған инвестор мемлекеттердің үлес салмағы: Германия – 20,2% (4001 млн доллар), Кипр – 11,8% (2327 млн долл), Ұлыбритания – 11,5% (2271млн долл), Швейцария – 6,8 (1349 млн долл), Франция — 6% (1184 млн долл), Нидерланды – 5,9% (1168 млн долл), АҚШ – 5,7% (1133 млн долл), Жапония – 2,2% (441 млн долл), Австрия – 1,9% (376 млн долл), Швеция – 0,7% (139 млн долл) еді. Ал Батыс тарапынан санкциялар салынғалы бері Ресейге аталмыш елдерден келетін қаржы көзі тым азайып кетті. Бір сөзбен айтқанда Ресейдің қалтасы тесік.
Бұған қатысты экономист-сарапшы, Марал ТӨРТЕНОВА:
— Ресейден кетіп жатқан инвестицияның бізден де кері қашпауы үшін бізге мемлекеттік тұрғыда қорғану, сақтану шаралар атқарылуы тиіс. Қазір Ресейдің «Роснефть», «Газпром», «Транснефть» тәрізді компанияларына қаржы табу қиынға соғып отыр. Бұл компанияларға инвестиция салудан еуропалық инвесторлар бас тартып отыр. Негізінде, Ресейге инвестиция азайса, оны бізге мысқылдаудың қажеті жоқ. Біріншіден, Ресей ендігі кезекте бізге беретін өнімдерін екі есеге қымбаттатып жіберуі мүмкін. Екіншіден, түрлі тарифтер енгізіп екі ел арасындағы саудада жеңілдіктер алуды қиындатуы ғажап емес. Үшіншіден, елдегі Ресеймен біріккен кәсіпорындарды Ресей тарапынан қаржыландыру қиындап, қайсыбір кәсіпорындардың жайы қиындай бастайды. Бұл да бізді ойлантуы тиіс. Көршідегі ахуалдың қиындауынан бізге де оңай болмайды. Бұл арада біз отандық өндіріске ғана арқа сүйей аламыз. Сондықтан бізге қысқа мерзім ішінде шикізатты сыртқа шикі күйінше жібере бермей ең соңғы дайын өнімге дейін өнім өндіру саласының дамуына күш салу керек, – дейді.
Ресейден қашқан мамандар бізге сор болуы да мүмкін…
Жалпы, мамандар Ресейден қазір инвестициядан бөлек білікті мамандардың да, қашуға даяр отырғанын алға тартуда. «Әр саладағы білікті мамандардың елін тастай қашуы бұл жақсы нышан – емес».
Бұл ретте сарапшы Тоғжан Шаяхметова:
– Ресейден нан табу, табыс табу белгілі бір мамандар үшін үлкен проблемаға айналады. Бұл екі арада біз «Жаңа Қазақстанға» бет бұрамыз деп үндеу тастап отырмыз. Осы аралықта бізге Ресейден мамандар келе бастамақ. Олардың біліктілігіне қызыққан кәсіпорындар мен компаниялар енді Ресей мамандарын жұмысқа ала бастаса онда мұның арты отандық мамандардың жұмыссыз қалуына апарарып соқтырады. Сондықтан үкімет бұған қатысты белгілі бір шараларды қарастырып, ең алдымен отандық мамандардың құқы қорғалуына, олардың жұмыспен қамтылуына толыққанды жағдай жасаған дұрыс, – дейді.
Ресей мигранттарына қатысты да ойлану керек
Мамандардың пайымдауынша, биыл жаз шыға салысымен мигрант атаулы да Ресейден кете бастайды. Бұл жерде мамандар Ресейден кеткен мигранттардың Қазақстанға ену қаупі басым екенін, мұның өзіндік олқы тұстары барын қатты ескертіп отыр. Дерекке жүгінсек, қазірде Қазақстанда жарты миллионнан астам мигрант жан бағып жүр. Олардың үштен екісі Өзбекстаннан; 25 пайызы Қырғызстаннан; ал қалған мигранттар Тәжікстан және ТМД-ның тағы басқа елдерінен келген. Сөйтіп былайынша айтсақ, біз онсызда мигрант атаулыға жұмыс беруде ТМД бойынша алдыңғы орында тұрған елміз. Отандық мамандарымыз «елге бұлайша мигранттардың көптеп енуі ел экономикасына аса қауіпті» екенін баса айтуда.
Экономист-ғалым Жұмаділда Баяхметов:– Қолданыстағы заңды қатайтпасақ, біз мигранттардан тазара алмаймыз. Ақиқатында, мигрант атаулының ел экономикасына тигізіп жатқан септігі, қазынаға төлеп жатқан салығы, отандық өнім үлесін еселеуге деген ынта-пейілі жоқ екені бізге белгілі. Олардың елімізге келгендегі бар мақсаты – өз қалтасына қаржы басу, өзінің жанын бағу. Қалай десек те, біз мигранттар мәселесіне бейтарап қарай алмасымыз анық. Болашақта елімізде кәсіпорындар мен өндіріс орындарының саны артатынын ескерсек, біз сырттан келетін жұмыс күшіне әлі де тәуелді бола түсеміз. Демек бізге сырттан жұмыс күші әлі де ағылып келе береді. Мамандардың Ресейдегі мигранттар енді Қазақстанға келе бастайды деуінде негіз бар. Олар расымен де келер жаз бізге көптеп ағылып келе бастайды. Мұның арты елдегі жұмыссыздықты одан әрі ушықтырып, қазақтың қара жұмыс істеп нан тауып жүрген жастары жұмыссыз қалу қаупі басым. Демек мигранттарға заң аясында талап қоя білу, міндет арту бұл ұлттық қауіпсіздігімізге де, тыныштығымызға да сызат түспеуі үшін керек дүние. Ендеше, біз үшін болашақта заңды қатайту өзекті бола түспек, – дейді.
Басты қауіп – рубльдің девальвациясы жалғасады
Мамандардың пайымдауынша, ең басты қауіп рубль девалвациясы жалғасады. Мысалы, қазір Ресейдің мемлекеттік облигациялар жүйесі де халықаралық рейтингте «қоқысқа малтықты» деп бағаланып отыр.
Жалпы, бұған дейін ресейлік сарапшылар «Батыстың санкциясы, рубльдің құлдырауы, Украина мен Ресей арасының ушығуы тәрізді жайттарды ескере отырып мемлекеттік облигациялар, яғни мемлекеттік құнды қағаздар нарығында 3-5 пайыздық құлдырау болады» деп болжаған болатын. Бірақ байқап отырғанымыздай, аталмыш елдің бұл нарығы 20 пайыздық межеге дейін өз құнын түсіріп алды. Ресейдің облигациялар нарығындағы ахуалдың кері құбылуы жақсы нышан емес. Себебі Ресей енді өзінің инвесторларын одан әрі жоғалтып алмас үшін алтын-валюта қорындағы қаржысын да қол сала бастайды. Ал бұл әрекет елде алтын-валюта қорының қорының азаюына жол береді де, одан әрі қор азайғаннан кейін Ресей рубльдің бағамын тежеп ұстап тұра алмайды. Сондықтан болашақта жағдай бұлай қалыптасар болса, рубльдің құнсыздануы жалғаса береді. «Ал мұның арты теңгенің қатты девальвацияға ұшырауына апарып соқтырады. Экономикасы Ресеймен байланған мемлекет ретінде біз бұдан қауіптенуіміз керек» – дейді мамандар.
Экономист-сарапшы Тоғжан ШАЯХМЕТОВА:
– Қазір Ресей инвесторларын жоғалтып алмауы үшін, елдегі банктерді қолдау үшін тағы басқа толып жатқан шығындардың орнын жабу үшін өзінің алтын валюта қорын азайтып алып отыр. Алтын валюта қоры азайған елдің ұлттық валютасының да құны түсе береді. Бұған қоса Ресейдің мемлекеттік облигациялар нарығына салынатын инвестиция көлемі де тым орталанып кетті. Мұның барлығы рубльдің құнын түсірмесе өсірмейді. Әрине, Ресей уақытша ұстап тұра алар, бірақ ол көпке созылмайды. Сондықтан бұл арада рубль девальвациясы әлі жалғасын табатынын аңғарамыз. Бұл артынша теңгеге де оңай болмайды.Экономикасы, сауда әріптестік қатынасы Ресеймен тығыз қарым-қатынастағы ел ретінде бізге еріксіз теңгені құнсыздандыруға тура келеді. Сондықтан мамандардың болашақта теңге құнсызданып, бір доллар 700 теңгеге дейін барады деуінде негіз бар, – дейді.
Тақырыпқа тұздық:
Қалай десек те Ресейге санкциялар салынып жатыр. Ескеретіні «осы тұста біздің үкімет отандық өндірушілерге қолдау білдірсе, біз ұтып шығар едік» дейтін мамандар да бар. Бұған қатысты сала мамандары «Қазір Ресейден инвесторлар қашып жатыр. Осы сәтті Қазақстан үкіметі пайдалануы тиіс. Ресейге қарағанда Қазақстанда инвесторларға қолайлы жағдай жасалған. Біз модернизация деген терминді өте жақсы ойлап шығардық. Бірақ соны әрі қарай тереңдету жоқ. Осы жағын қолға алып кез келген ірілі-кішілі өндіріс орындарын жаңғыртуға күш салсақ, біз әлдеқашан еңсе тіктер едік» – дейді.
Әттеген-айы бізде осы жағына мән берілмей отырғаны жасырын емес. Тағы бір басымдық беріп айтар жайт, негізінде біздің экономикалық құрылымымыз екіге бөлінеді. Қала және халықтың 47 пайызы тұратын ауыл. «Сондықтан көрші елдегі жағдайды ескере отырып алдағы уақытта мемлекеттік шығынның жартысы ауылға жұмсалуы керек. Тереңнен байыптағанға Ресей мен Батыс арасындағы санкциялар салқынын бізге тигізбей ұтымды алып шығатын сала – ауыл шаруашылығы. Сондықтан болашақта Ресей Қазақстанға салмақ салмасын десек, ауыл шаруашылығы саласын модернизациялайтын сәт келді» – деп ой түйіндеді мамандар.
https://zhasalash.kz/economic/qoqysqa-batqan-resej-endi-qazaqstanga-salmaq-sala-ma!-19834.html
