Жыл өткен сайын жасарған Жамбыл жерінде бүгінде 80-нен астам ұлт пен ұлыстың өкілдері тату-тәтті ғұмыр кешуде. Олардың қатарында үлес салмағы басым этностар туралы аз айтылып, кем жазылып жүрген жоқ. Тіпті облыстық деңгейде жұмыс істеп жатқан 25 этномәдени бірлестіктің тыныс-тіршілігі тілшілердің тұрақты назарында. Біз бүгін облыс аумағындағы саны аз ұлыс өкілдерінің жай-күйі туралы жазуды жөн көрдік.
Шибин жайлы шындық
Мойынқұм ауданындағы Мойынқұм ауылының тұрғыны Людмила Киердің ұлты – шибин. Ақпарат көздеріне үңілсек, шибиндіктер туралы дерек жоқтың қасы деуге болады. Кейбір мәліметтерде олар Қытай еліне Маньчжуриядан қоныс аударған босқындар ретінде көрсетілген. Ал аталмыш ұлттың салт-дәстүрі мен тұрмыс-тіршілігі туралы ақпаратты табудың өзі мұң. Людмила Климовнаның айтуынша, шибиндіктердің аз қалғаны соншалық, Қытайдың өзінде олардың тілі мен әдет-ғұрпы ұмытыла бастаған көрінеді.
– Жалпы, шибиндіктер кезінде Маньчжурия жерінде үлкен ұлыс болған деген дерек бар. Алайда, ашаршылық кезінде көрші мемлекеттерге амалсыз көшкен ата-бабаларымыздың біразы жолда қырылыпты. Қытай еліне аз ғана жұрт жетіп, қоныстанған. Содан тараған ұрпақтың бүгінде бір бөлігі Қытайда тұрып жатса, қалғандары жан-жаққа тарыдай шашырап кеткен. Менің көршілес Қырғызстан мемлекетінде тұрып жатқан әпкемнің айтуынша, қазір онда бар-жоғы 5-6 үй ғана шибиндіктер бар екен. Ал Қазақстаннан немесе Жамбыл облысынан шибин ұлтын әлі кезіктірмедім. Сондықтан біздің ұлт жайында дерек те, дәйек те табу қиын.
Әкем Клим Киер Жамбыл облысына тың және тыңайған жерлерді игеру кезінде көшіп келген екен. Содан осында отбасын құрып, өсіп-өнген. Әкем көзі тірісінде шибиндіктер Будда дініне табынғанын және өздерінің ана тілі болғанын айтып отыратын. Және қазақ халқы мен шибиндіктердің қонақжайлылық пен бауырмалдық қасиеттерінің ұқсас екенін тілге тиек еткені еміс-еміс есімде. Әкем өмірден ерте қайтқандықтан, шибин елінің тұрмыс-тіршілігі, өмір салты жайында ол кісіден көп әңгіме ести алмадық. Кейін ата-тегімнің шыққан жерін іздеп, Қытайға бардым. Кезінде бабаларымыз қоныстанған ауылдардың тұрғындары жаппай қытай тілінде сөйлеп кеткен. Және шибин ұлтының тарихы туралы айтып берер бір ақсақал қалмапты. Дегенмен Қытайдың Қарасу деген елді мекеніне барып, жаныма жұбаныш тапқандай болдым. Сондағы халықтың басым бөлігі қазақтар. Міне, осы қазақтармен қатар қоныс тепкен шибиндіктердің бір бөлігі қытай тілімен қатар, қазақ тілін де еркін меңгерген. Және қазақтармен әдет-ғұрпы мен тұрмысы біте қайнасқан. Осылайша аспан асты елінде де шибиндіктер мен қазақтар бауырлас ағайын ретінде бірге тұрып жатқанын көріп, іштей қуанып қайттым, – дейді Людмила Киер.
Иә, кейіпкеріміздің сөзіне қарасақ, шибиндіктер бір кездері үлкен ұлыс болса, қазір тарих бетінен жойылып кету алдында тұр екен. Және тілі мен діні де уақыт өте ұмыт болып бара жатқан көрінеді. Людмила қазір Мойынқұм ауылында ұлын ұяға, қызын қияға қондырып, қазақпен құдандалы болып отырған көпұлтты, үлгілі отбасының бірі. Сондай-ақ, өзі ақиық ақын Мағжан Жұмабаев атындағы орта мектепте ұстаздық етіп, шәкірт тәрбиелеп отыр. Людмиланың айтуынша, оның тегі шибиндік болғанымен, жүрегі әркез Қазақстан деп соғады.
– Әрине, әркім өзінің шыққан тегін, ата-баба мекенін білуі қажет. Алайда, өзім қазақ жерінде туылып, қазақ топырағында өсіп-өнгеннен кейін Қазақстаннан басқа Отаным жоқ деп білемін. Қазақ халқының бауырмалдылығы мен кеңпейілділігі бізге ортақ Отан деген ұғымның қасиетін ұғындырды. Қазір ұл-қыздарым мен немерелерімді егемен елімізді әрдайым ардақ тұтып, құрметтеуге тәрбиелеудемін. Дана қазақта «Туған жерге туыңды тік!» деген керемет сөз бар. Осы сөздің қадір-қасиетін түсініп, біз де туған топырағымызға ту тігіп отырмыз. Барлық отандастарымызды Қазақстан халқының бірлігі күнімен шын жүректен құттықтаймын! Ынтымағымыз бен татулығымыз жасай берсін! – дейді кейіпкеріміз.
Ұлты Удмурт Ирина
Жамбыл жерінде өмір кешіп жатқан ұлттың бірі – удмурттар. Тарихи деректерге сүйенсек, удмурттардың тамыр тартқан жері Еуропа құрлығы екен. Қалыптасқан дәуірі – палеолиттің соңғы кезеңі. Еуропойд нәсілді ұлтты қазір Еуропамен қатар, Солтүстік Африка, Үндістан, Аустралия және Азия елдерінен кезіктіруге болады. Шаш, көз, тері түсіне қарай бұрнағы кезі удмурттар өзге ұлттардан ерекшеленген көрінеді. Кейін Ресей Федерациясының құрамына енген олар жаппай орыстанып кеткен.
Жуалы ауданы, Теріс ауылында тұрып жатқан Ирина Белослудцеваның анасы Елизавета Белослудцева да 1938 жылы Жамбыл жеріне Ресей мемлекеті Удмуртия астанасы Ижевск қаласынан көшіп келген. Елизавета бұрынғы «Большевик» колхозында сауыншы болып талай жыл еңбек етеді. Бес баланы дүниеге әкеліп, қанаттандырады. 2015 жылы дүниеден озғаннан кейін қарашаңыраққа кіші қызы Ирина Белослудцева ие болып, қазір ауылдастарымен бірге тату-тәтті тіршілік кешіп жатыр. Өзі №16 Сәкен Сейфуллин атындағы орта мектепте қызмет етуде. Кейіпкеріміз қазақ жерінде туғандықтан, удмурт ұлтының салт-дәстүрі мен әдет-ғұрпынан бейхабар екендігін жасырмайды.
– Анам удмурт ұлты жайында көп айта бермейтін. Керісінше, қиын-қыстау кезеңде құшақ жая қарсы алған қазақ халқының қонақжайлылығын тілге тиек етіп отырушы еді. Оған қоса, бала кезден қазақтың ұлттық тағамдарын ғана ас мәзірінен көріп, қазақы салтпен өстік. Сондықтан тегіміз удмурт болғанымен, қанымыз да, жанымыз да қазақ. Осы орайда, ынтымағы жарасқан барлық қазақстандықтарды бірлік күнімен құттықтағым келеді. Отбасыма ортақ Отан сыйлап, бауырына басқан қазақ халқына алғысым шексіз! – дейді Ирина.
Ғаламтор бетіндегі деректерге көз жүгіртсек, удмурттар орыс ұлтының салт-санасымен біте қайнасып кеткен халық екенін аңғаруға болады. Десе де Ресейдің «Lifejournal» интернет-басылымында жарық көрген «Загадочная удмуртская душа» атты мақала мәтініне сүйенсек, қазір көрші мемлекетте өзіндік салтын сақ ұстанып отырған удмурттар да әлі күнге баршылық екен.
Өзіндік салты мен дәстүрі бар удмурт ұлтынан шыққан Иринаның жуалылықтардың ортасына етене еніп кетуі дархан пейілді халық екенімізді тағы бір мәрте айқындап тұрғаны сөзсіз.
Жамбылда жайғасқан Жаба әулеті
Ал моңғол ұлтымен қазақтың тарихы тереңнен тамырлас екені байырдан белгілі. Ұлы Шыңғысханның дәуірінде қазақ-моңғол ұлыстары жаугершілікті де, бейбіт өмірді де бірге көрді. Салт-санамыз да, әдет-ғұрпымыз да біте қайнасты.
Байзақ ауданының Байзақ ауылында тұрып жатқан моңғол қызы Салтанат Жабаның әкесі Онка Жаба 1976 жылы Жамбыл жеріне Қытайдан жер аударылып келген. Сол жылдары аспан асты елінде революциялық дүмпулер басталып, елден қашып шыққан Онка Жаба Жамбыл жеріне жетіп, осында пана табады. Құрылыс саласында еңбек етіп жүріп, қазақ қызымен танысып, шаңырақ көтереді. Содан 1983 жылы кейіпкеріміз Салтанат Жаба дүниеге келген екен. Салтанаттың айтуынша, қазір олар Байзақ ауданында үлкен ошақты отбасына айналыпты.
– Негізі әкемнің әңгімелеріне сүйенсек, біздің бабаларымыз Қытай жеріне сонау Шыңғысханның тұсында шекара шебін қорғау үшін келген екен. Тегіміз торғыт елінен шыққаннан соң, Шыңғысханның тікелей ұрпақтары деп әулетімізді моңғолдар ерекше құрметтепті. Осылайша атадан балаға жалғасқан билік әкем Онканың қолына тигенде Қытайда революция басталып, оның елден қашуына тура келген. Алайда Жамбыл жеріне жеткен әкем қазақ қызынан жар тауып, өсіп-өнген. Ағайынды төртеумізден бүгінде ата-анам 11 немере сүйіп отыр. Балаларымыздың барлығы қазақ тілінде сөйлейді. Моңғол тілін әкем ғана еркін меңгерген. Ұл-қыздарымызды қазақтың әдет-ғұрпы, салт-дәстүрімен сусындатып, үлкен отбасымыз қазақы өмір кешуде. Десе де арғы тегімізді ұмытпай, бабалар рухына құрмет көрсетіп, моңғол ұлтының мерекелерін де мерекелеп қоямыз. Атап айтсақ, қазақтардағы сияқты моңғолдардың да көктем айында келетінөз Айт мерекесі бар. Алайда бұл мейрамның бір ерекшелігі –
моңғолдар Айтта үлкен дастарқан жаймайды. Айттап келген адамдар наны мен қантын өзімен бірге алып келіп, сол үйден шай ішіп, мерекесімен құттықтайды. Моңғолдар Жаңа жыл мерекесін Қытай елінің күнтізбесімен қарсы алып, тойлайды. Ол кезде де өзінің ұлттық тағамдарын әзірлеп, салт-дәстүрлерін көрсетеді. Алайда қазір бұл дәстүрлер мен ырым-жоралғыларды берік ұстанып отырған моңғолдар некен-саяқ.
Әрине, қазақ жерінде туылғаннан кейін, осында өсіп-өнгеннен кейін барлығымыздың жүрегіміз тек Қазақстан деп соғады. Ұлт пен ұлысқа бөлінбей, достығымыз бен ынтымағымыздың берік тұрғаны, әрине, ең бірінші Елбасының арқасы. Президентіміздің көрегенділігінің, сарабдал саясатының жемісі. Сондықтан барлық отандастарымды Қазақстан халқының бірлігі күнімен шын жүректен құттықтай отырып, шаңырақтарына шаттық, босағаларына бақыт тілегім келеді, – дейді Салтанат.
Иә, осылайша Жамбыл жерінен бақ-дәулет тапқан Жаба әулеті қазақ халқына тек алғысын білдіруде.
Міне, біз бүгін облысымызды құтты мекен еткен саны аз ұлттар жайында сөз еттік. Бұдан бөлек Жамбыл жерінде тұрып жатқан қалмақ, қарашай, балқар, болгар, бурят, қырым татарлары сынды этностар аз емес. Олардың әрқайсысының өз ұлтына тән салт-дәстүрі мен наным-сенімдері бар. Алайда барлық ұлтты біріктірген ортақ шаңырақ – ол тәуелсіз Қазақстан. Ендеше, «Тіліміз басқа болса да, тілегіміз бір, түріміз басқа болса да, жүрегіміз бір» деп жырлаған Қазақстан халқының бірлігі мәңгілік болсын!
С.Тілеужан
