https://turkystan.kz/article/270105-zarina-kim-bolgan-saq-patsaiymy-zaily-qyzyqty-malimetter
Ежелгі сақтар мен олардың патшайымы. Көрнекі сурет: Massaget.kz
Сақтар — б.з.д. І. мыңжылдықта Орта Азия мен Қазақстан аумағын мекендеген ең көне тайпалардың бірі. Атақты тайпаны түрлі патшалар мен патшайымдар басқарған. Nur.kz б.з.д. V-IV ғасырларда патшалықты басқарған Зарина патшайым жайлы қызықты деректерді бөлісеті.
Сақ патшайымы Зарина — б.з.д. V–IV ғасырларда өмір сүрген сақ патшайымы. Тарихшылар оның өмірде ержүрек әрі халқы үшін игі істер атқарған батыр ханшайым ретінде суреттейді. Патшайым туралы алғашқы деректер ежелгі грек зерттеушісі Ктесийдің еңбектерінде кездеседі. Автордың «Парсы тарихы» атты кітабында ежелгі мидиялықтардың билікті сақтарға бергені айтылады. Осылайша, екі тайпа арасындағы соғыс ғасырларға созылған көрінеді. Автор дәл сол жылдары сақтарды Зарина патшайым билегенін айтады.
Зерттеуде патшайым батыл әрі ержүрек, әскери іске білікті, өзге билеушілерге қарағанда іскерлік қабылетімен ерекшелетін қолбасшы ретінде суреттеледі. Зарина сақ патшасының қызы және тайпаның қолбасшысы Мәрмерге тұрмысқа шыққан. Сонымен бірге, тарихи деректерде оның Роксанаки қаласының билеушісі болғаны айтылады. Аталған қала Сырдария мен Сығанақ қаласының маңында болған.
ЖАРНАМА
Одан бөлек еңбекте Заринаның сақ патшайымына тән ақылды әрі батыл болғандығы айтылады. Ол кезекті шайқастардың бірінде жараланып, мидиялық патшаның көмегімен аман қалған екен. Күндердің күнінде Мидия патшасының өзі тұзаққа түсіп қалған. Зарина сол кезде оған көмек көрсетпек болған, алайда күйеуі тарабынан қолдау таппаған. Сөйтіп ол күйеуіне ренжіп, оны өзі босатып, өзіне тиесілі жерлерді беріп, достық қарым-қатынас құрған.
Заринаның ержүрек болғандығы жайлы деректер ғалым Алма Қыраубаеваның «Ежелгі әдебиет» еңбегінде кездеседі, деп жазады «Егемен Қазақстан».
Сонымен бірге, кей деректерде, патшайымның ежелгі «амазонкалар» сынды қыздар жасағын басқарғаны айтылады. Сақ тайпалары қыз балаларды әскер өнеріне ертеден баулыған. Cақ қыздары 13 жасынан бастап садақ ату, найзаласу, қылыштасу өнерін үйренген.
«Олар ерлерше киінетін болған. Үстеріне сауыт, бастарына дулыға, аяқтарына етік киіп, Зарина патшайымды қорғап жүріпті. Қырық қыздан құрылған атты әскер кез келген уақытта Заринаны қауіп-қатерден, бәле-жаладан сақтап қалуға тиісті болатын», — деп жазылған кей еңбектерде.
Bugin.kz сайты ұсынған мәліметтерге сәйкес, Зарина басқарған осы жасақтағы сақ қыздарына ұрыс алаңындағы өз біліктіліктерін көрсетпей тұрып, тұрмыс құруға рұқсат етілмеген.
Зарина және Мидия ханзадасы Стриангия
Зарина патшайым туралы сөз қозғағанда, оның күйеуі және Парсы ханзадасы Стриангия туралы айтып өтпеу мүмкін емес. Оның Стриангиямен қарым-қатынасы туралы тарихи деректерде мынадай қызық оқиға айтылады.
Бірде Зарина патшайым аң аулап жүріп, жаудың тұзағына түсіп қалған. Жоғарыда айтқанымыздай, бұл жау Мидия ханзадасы Стриангия болған. Ол осы жолы жараланып қалған екен. Стриангия жараланған әрі жалғыз жауға тиіспеу дәстүрін сақтап, онымен жеке өзі қылыштасуды жөн көреді. Сол кезде Заринаның басындағы дулығасы ұшып кетіп, оның әйел екені білініп қалады.
Сөйтіп ол әйел адаммен шайқасқа түскенінен ұялып, одан кешірім сұраған көрінеді. Оған қоса Заринаның ерекше батырлығына риза болып, оған сөз салады. Дегенмен Зарина тұрмыстағы әйел екенін айтып, аталған ұсыныстан бас тартады.
Бірде Странгия Заринаны көру үшін сақтарға барып, оның күйеуі Мәрмәрдің тұтқынына түскен. Странгия оған қарсылық білдірмей, Мәрмәрға өзі келіп беріледі. Мұны естіген Зарина патшайым, күйеуінен оны босатуды сұрайды. Алайда Мәрмәр оны тыңдамайды. Мәрмәр мен Странгия шайқасқа түсіп, Мәрмәр қатты жараланып, көз жұмады. Сөйтіп Мидия ханзадасы еркіндік алады. Ол Заринаға тағы да сөз салып, екі елді біріктіруді сұрайтын көрінеді. «Массагет» мәліметінше, бұған көнбеген Зарина өз шешімін былай деп түсіндірген.
«Мен сені ғана ұнатамын. Бірақ әйелің бола алмаймын. Екеуіміз қосылсақ, сен хан боласың, мен ханым боламын. Есесіне елім де саған бағынышты болады. Мен бақытты болғаныммен, елім тәуелсіздігінен айырылып, бақытсыз болады. Мен үшін елімнің еркіндігінен артық ештеңе жоқ» деп өз байламын айтады. Ханзада да мұңға батып, өз еліне қайтады. Есесіне екі ел ұзақ уақыт бойы тыныштықта өмір сүреді. Осылайша, Зарина патшайым өзінің бақытын елінің бақыты үшін құрбандыққа шала біледі», — деп жазылған Т. Жұртбайдың «Дулыға» атты еңбегінде.
Ел есінде Зарина батыр қолбасшы, халқы мен елінің бостандығы үшін күрескен сақ патшайымы ретінде қалады. Сол сияқты Иранда «Зарина мен Стриангия» атты жыр бар екен. Бұл жыр атақты сақ патшайымы Зарина мен оның тағдырына арналған деген дерек бар. Зерттеушілер аталған жырдың толық нұсқасы күні бүгінге дейін жетпегенін, десе де оны эпос жанрындағы жырға жатқызуға болатынын алға тартады.
Сол сияқты орыс тарихшысы В.Н.Татищевтің еңбегінде Зарина патшайымға арналған, алтыннан тұрғызылған ескерткіш бар екені айтылады. Сақтардың дана әрі батыр патшайымы Зарина тарихта батыл, елінің болашағы мен халқы үшін өз тағдырын шектеген кемеңгер патшайым болып қала бермек.
Толық нұсқасына гиперсілтеме беруді ұмытпаңыз: https://turkystan.kz/article/270105-zarina-kim-bolgan-saq-patsaiymy-zaily-qyzyqty-malimetter
