Бақыт Беделхан,
Қазақстан Жазушылар Одағы басқарма төрағасының орынбасары, «Алаш» әдеби сыйлығының лауреаты, ақын
–Қазақ поэзиясында өз орнын айшықтап, қайталанбас қолтаңбасын қалдыра білген, өлең өлкесіне тәй-тәй басып енген жастардың үлгісіне айналған Бақыт Беделхан өзінің ақындық әлеуетіне қандай баға берген болар еді?
– Ақындық деген – тағдыр, ақындық сенің мінезің, ақындық – болмысың, ақындық – көңіл-күйің. Ақыл-есі дұрыс ақын екі өлең жазып, Абайдан кейін немесе Мұқағалидан кейінгі мықтылардың бірімін деп ешқашан өз-өзіне баға бермейді. Сондықтан да менің ақындық қуатым, мүмкіндігім, қабілетім қандай деңгейде екенін, Бақыт айтпайды, уақыт айтады.
– Ал, сіз тағдырыңыз сыйға тартқан ақындық мүмкіндігіңізді, қарым-қабілетіңізді толық пайдалана алып жүрсіз бе?
– Толық пайдалана алмайсың. Сананы тұрмыс билеп, алдыңнан тірліктің бітпес машақаттары кес-кестеп, көлденеңдеп көп шығады. Кейде отыра қалып көп нәрсе жазғың келеді, ақ параққа ақтарылғың-ақ келеді. Бірақ, күйің келсе, мүмкіндігің болмайды. Мүмкіндігің болса, жағдай басқа жаққа тартып тұрады. Сондай бір ию-қию дүниенің ортасында жүріп қордаланып қалған дүние санада қорытылып, өлең қорғасындай балқыған шақта қалыбына құя қоямын. Сол маған көпке жетер азық. Ал өз-өзіңді қажап, саналы түрде сандырақтап жазған дүниең не өзіңе жатталмайды не өзгеге әсері болмайды. Қорғасындай құйылып түскен нәрсе өзіңе де жатталады, өзгеге де сүйкімді, жағымды, жақсы естіледі.
Адамды ойландыратын, толғандыратын, тебірентетін, әсер қалдыратын, мұңға бөлейтін немесе рухтандыратын дүние болса, меніңше сол өлең, сол шығарма. Солай қабылдаймын. Ыждаһаттылықпен уақытымды пайдаланып, қағазға отыратын уақытым болмапты.
– Уақыттың уысында сығымдалып кетпей, өмірін тұтастай өлеңге арнаған ақындарды білеміз. Бұл ретте ең алдымен өлең үшін өмірінің әрбір минутын ұқыптылықпен пайдаланып, әдебиетке адалдығынан ешқашан айнымаған халқымыздың көрнекті ақыны Қадыр Мырза Әлінің есімі ойға оралады. Ал, сіз өлең үшін уақытыңызды қаншалықты үнемдеп жүрсіз?
– Уақытқа келгенде өте сараңмын. Жер бетінде уақыттың қадірін білмейтін екі адам болса, соның бірі – Бақыт Беделхан. Ал, сіз айтып отырған халқымыздың қадірлісі Қадыр ағамыз – ұлы ақын. Талантымен, қабілет-қарымымен, үлкен қажыр-қайратымен орасан ұшан-теңіз еңбек жасады. Бәлкім, ақындық қуатын арттырамын деп емес, қазақ әдебиетіне мол қазына қалдырғысы келген шығар. Және қалдыра алды да.
Мәселен, дүниеге өзінің аппақ, тап-таза пейілімен келіп, сол көңілмен кеткен сағыныштың ақыны Төлеген Айбергенов отыз-ақ жыл өмір сүрді. Мәңгілік мұрасы болып оттай лапылдаған сұрапыл өлеңдері қалды. Сол Төлеген ағамыз уақытын үнемдеген сайын атағы дүркіреген ақын боламын деп ойлаған жоқ. Әрі-беріден кейін, уақытын тұтастай өлеңге арнамақ түгілі Қарақалпақстаннан Шымкентке, Сарыағаштан Алматыға көшіп, тағдырдың көп теперішін көрді. Айналып болмас аядай ғана уақыттың он-ақ жылын өлеңге арнады. Мүмкін бес жылын ғана таза өлеңге арнаған шығар немесе екі жылын. Өте аянышты тағдыр. Бірақ, ешкімге ұқсамайтын арқыраған ақын. Сондықтан да шығармашылық жағынан уақытқа қатты тәуелдімін деп айта алмаймын. Керісінше, уақыт маған тәуелді болып көрінеді. Өмірге қайта-қайта келмейсің. Ал, келдің бе, жүр, дұрыстап өмір сүріп, өз қадіріңді өзің біл. Өмір деген сол деп есептеймін. Ең бастысы, ешкімге қиянат жасама, пендешілігіңді бас. Өлең үшін жаныңды бер.
–Қазіргі қазақ поэзиясында жаңалықтың жоқтығы жайында жиі айтылады. Және айтып жүргендер көп ақындардың бірі емес, дәуіріміздің дарынды ақындары…
–Мұның барлығы шартты нәрсе ғой. Философияда мәңгілік аксиома бар. Үлкен бақытқа жету үшін, дұрыс өмір сүру үшін, шын жаңалық жасау үшін бір нәрсеге жетейін-жетейін деп қалу керек. Өлгенше жетейін деп қалу, ол – философия. Сыншы, жазушы, драматург Асқар Сүлейменов «болдым-толдым деген адам дереу дәрігерге көріну керек» дейді.
«Қазіргі жас ақындарда жаңалық жоқ» деп Есенғали Раушанов ағамыз айтты. Есенғали ағамызға дейінгі ақындар да айтқан, одан кейінгі ақындар да айтады. Ол кісінің көзқарасында, мүмкін шынымен жоқ. Ол оның жеке пікірі. Ал, болып жатқан кезеңнің, болып жатқан осы алмағайып уақыттың тамырын ұстап тұрып, оның диагнозын дөп басып айту көп адамның қолынан келе бермейді. Ол пікір ретінде жеке-жеке айтылады. Ал осы тәуелсіздіктің 25-30 жылға жуық уақыт аралығындағы кезеңді, әдеби бір дүниеге баға беріп айту үшін уақыт керек. Оған уақыттың көзімен ғана қарау керек. Сол кезде ол анығырақ көрінеді.
– «Поэзияны, ақынды құртатын ең қатерлі фактор» деп нені айтар едіңіз?..
– Ақынды шатастыратын, тағдырын талқан ететін нәрселер өте көп. «Ақын боп өмір кешіру оңай деймісің қарағым, Аузында болу бұл өзі сыздаған барлық жараның» демекші ақындық деген ауыр тағдыр. Арқалап жүру деген үлкен жауапкершілік. Кейде біз ақындықты жетім өкпемізді желпілдетіп, ет пен терінің арасындағы желік сияқты көреміз. Ондай емес. …Атаққұмарлыққа, өз-өзін ел тез танып, атақты болсам екен, даңқты болсам екен деген, қазіргі тілмен айтқанда «популярность» деген бір жаман ауру бар. Сонымен ертерек ауырсам екен дейтін пендешілік ең бірінші ақындардың түбіне жетеді. Ең қауіптісі сол. Әдебиетіміздің арғы-бергісін, тарихын қарап отырсаңыз, лап етіп келген жастар және қартайып, уақыты өтіп бара жатқан шалдар атақ-даңққа құмар. Ал орта буын өгіз күшін өлеңге салып, бір үйдің бел ағашы сияқты қайысып жүреді. Бұл процесс біздің әдебиетте емес, барлық салада бар. Себебі Мұқағалидың бір-ақ ауыз сөзі бар: «поэзия махаббатпен басталып, парасатпен аяқталуы тиіс». Поэзия деген сөзге шартты түрде қарасақ, бұл кез-келген істі махаббатпен баста, парасатпен аяқта деген сөз. Жас кезіңдегі махаббат, ынтызарлық жарасымды. Енді соны бірте-бірте кемелденген сайын парасатқа жеткіз. Сонда сенің өмірің өнегелі болады. Ақындық та махаббатпен басталып, парасат биігіне шығуы керек. Сол кезде ол – ақын. Ал, Мұқағали соны басынан өткізгеннен кейін айтты. Біз ойлаймыз, жас кезінде махаббат жазады, қартайғанда парасат жазады деп. Қартайғанда махаббат жоқ деп ойлайсың ба?! Тұманбай өле-өлгенше жазды махаббатты. Ал Мұқағалидың айтайын деп отырғаны, емеуріні ол емес еді. Сондықтан да жастық жалын бірте-бірте, уақыт өткен сайын, жалын-жалынға жалғаспай сабырмен сабақтасуы керек. Сонда парасат биігіне жетеді.
– Айтып отырған атақ-дәрежеден өзіңіз де кенде емес секілдісіз…
– Өлең өлкесіне келгелі кеудеме бір шөркебай тағып көрмеппін. Рас, алып жатырмын. Бауыржан Момышұлы атындағы «Қызыл Жұлдыз» ордені, Халықаралық «Алаш» әдеби сыйлығының лауреаты, Халықаралық «Шабыт» фестивалінің жүлдегері, тағысын-тағы… Мұның барлығы қоғамдық ұйымдардың берген сыйлығы. Ал ресми «Дарын» жастар сыйлығына, басқа да сыйлықтарға өзіңді ұсын деді. Ешқайсысына ұсынған жоқпын. «Алаш» сыйлығына да өзім ұсынған жоқпын. Кітабым лайық болды. Отыз комиссияның шешімімен, үлкен дауыспен «Алаш» сыйлығын берді. Шыны керек, «Алаш» сыйлығы екен деп кеудеме тағып бір жерге жарқырап шығып көрмеппін. Үйде тұр. Рахмет. Бағалаған шығар. Шыны керек, сол сыйлықтың тек «Алаш» деген сөзі ғана ұнайды. «Атағым жоқ, атақта шатағым жоқ» деп жүргендердің бірімін.
Тағы айтайын, ақындықты атаққұмарлық бәрібір құртады. Ақын боламын деген адамға атақтың түкке де қажеті жоқ. Ал, атақты боламын деген пәруәрдігер пендеге ол өте қажет. Наннан да қымбат, ауадан да ардақты. Олардың сол үшін өліп кетсе де арманы жоқ. Олардың өзінің бақытының өлшемі сондай. Оларға да ренжуге болмайды, олар солай туады және солай өледі. Атақсыз да, абыройсыз да, даңқсыз да ұлтқа бір нәрсе бере алатын ақындар болады. Бірақ тағдыр кешеді, теперіш көреді, елеусіз қалады. Бірақ ол да бақыт. Оның бақытындай бақыт ешкімде жоқ болуы мүмкін. Бірақ ол шеккен қасіретті анау бақытты адамдар көре алмайды, көрмейді, білмейді, сезбейді де. Сол сияқты қарама-қайшылық бәрі. Атаққұмар адам да бақытты. Атақты қажет етпейтін пәруәрдігер ақын да бақытты. Сондықтан солай қарап бағалау керек деп ойлаймын. Ақын болғысы келсе, керегі жоқ ешнәрсе. Ал, атақты болғысы келсе өлермен болсын, жетсін.
Жалпы сондай өлермен атаққұмарлардың арқасында жақсы ақындар бағаланып жатады. Сондықтан атаққұмарлардың да көп болғаны жақсы. Солар бір деңгейге жеткен кезде, өздерін салыстыратын адам таппаған сәтте нағыз ақындарды іздейді. Төлеген Айбергенов айтқан екен «мені халтурщиктермен теңемеңдерші, олар менің нөмірі бірінші оқырманым ғой» деп. Қалай болғанда да «халтурщиктерге» де рахмет, бүкіл ғұмырын өлеңге арнаған нағыз ақындарға да рахмет. Себебі олар қандай жағдайда да қазақ үшін жанын беріп жүр. Баяғыда бір жігіт айтып еді «мені халтурщик деп айтпашы, өлеңім нашар болғанымен ниетім таза» деп. Сол сияқты ниет таза болсын.
– Қазіргі қазақ поэзиясында, әсіресе, жастар арасында кісіні мақтау, есеппен өлең арнау қатты белең алып бара жатқан секілді…
– Өлеңге келген өрен жігіт, жас жігіт, лапылдап тұрған жігіт шын ақын болса бірінші өлең жазады. Өндіріп жазады. Отызға дейін ешкімге ұқсамайтын өзінің қолтаңбасын қалдырып үлгереді. Егер де отызға дейін өлең жаза алмаса, арнау өлең жаза бастайды. Көкеге, Жәкеге, Бәкеге, ана бір ұлы ақынға немесе көзі тірі құрметті ақынға. Ал қалыптасып, қолтаңбасын анықтап алған ақын мектеп оқушысының тілашарына арнау жазса да жарасады. Қолтаңбасын қалыптастырып, өз деңгейіне шығып, өзінің ақын екенін мойындатқан ақын арнау жазса, ол шынайы. Ал өз-өзін өріне, төріне, қолтаңбалық деңгейге көтере алмаған ақынның біреуге арнау жазуы өлермендік. Сондай бір адамға байқала бермейтін пендешіліктер бар. Біз кейде «анау да, мынау да арнау өлең жазды ғой» деп мықтылардың атын ауызға алып, шатастырып аламыз. Мәселен, Мұқағали да арнау жазған. Бауыржанға жазды, Әбділдәға жазды. Соны былай қарасаң өлермендік немесе жағымпаздық деп айта аласың ба?! Кемеліне келгеннен кейін, әбден толысқаннан кейін толғау-толғау дүниесін өлеңге сыйдырды. Міне, арнау осылай жазылады. «Аға, сен қандай едің, жүк көтерген нардай едің, қол жетпес биік таудай едің, тау басындағы аппақ қардай едің» деген арнаулар да бар. Ол өлермендік. Ар-ұятпен, шынайылықпен, сосын ертең өзгелер өнеге қылып, үлгі етіп алатын ғибратпен жазылса ол басқаша. Сондықтан өз орнын таппай, өз қолтаңбасын жасай алмай жүрген ақындарға арнау өлең жазып керегі жоқ. Әсіресе, жастарға айтайын, жазбаңдар! Ертең кемеліңе келіп, өз қолтаңбаңды жасап, өзіңнің кім екеніңді танытқан кезде ол жарасады. Бірақ шынайы жаз. Арнаудың да жөні бар.
– Бәлкім келісерсіз, бәлкім келіспессіз, жершілдік, рушылдық бүгінгі таңда ақындар арасында өршіп тұрғандай…
– Осы дүниені қоздыртып газет беттерінде, эфирде, әлеуметтік желіде, қарапайым халықтың ортасында дау-дамайға, пікір-сайысқа, бет-жыртысқа көкпар қылып тастай бергенді қою керек. Ру деген шежіре. Халқымыздың алапат, зұлмат, қасірет, небір дүрбелеңдерден аман қалуының бір-ақ себебі бар. Сол шежірелі тарихымызбен, руымызбен өмір сүргендігіміздің арқасында ғана аман қалып отырмыз. Жер бетінде шежіремен өмір сүретін екі-ақ ұлт қалды. Біреуі еврей, біреуі қазақ.
Шежіре деген тарих. Ру деген шежіре. Ал сол біздің шежіремізді білмегендіктен орыстар ру-руды бір-бірімен таластырып қойды. Тек Құдай әр рудың санасына саңылау берсін сәуле түсіретін. «Ол біздің рушылдық емес, біздің шежіреміз екен ғой, біздің ұлттық кодымыз екен ғой, біз осы шежіренің арқасында тарихта табанымыздан қан шыққанша тырмысып қозғала алмай талпынып, өрлеп, өлмей, өшпей келе жатырмыз екен ғой» деген түсінік берсін. Сондықтан да бұны тек парасатты пайыммен, тарихи таныммен ғана айта білетін ақылға жетуіміз керек. Ал кейбір руластарын тартатындардың, руды жырлайтындардың өзінің уақыты кетеді. Ақырын-ақырын бірте-бірте басылады. Себебі рушылдық деген орыстар қолдан жасап кіргізген вирус, індет. «Батпандап келген ауру мысқылдап шығады». Ақырын-ақырын ол да кәдімгі біздің тұғырымыз сияқты шежіреміз болып қалады. Шежірені білу керек, руды білу керек. Бірақ тұтастықты ту қылатын парасатқа жету керек әр қазақ. Сондықтан руға бөлініп жүргендерге басымды ауыртпаймын. Бөліне берсін. Құдай сана берсін. Бір күні өздері бір тұтас болып, тұтастықты ту қылып, ынтымақ ымыраның не екенін, қазақ деген бір-ақ ұлт екенін және ол ру-рудан құралатын шежірелі, ешкімге ұқсамайтын ұлы ұлт екенін түсінген кезде тәубесіне келеді. Қазір оған бас ауыртып керегі жоқ.
– Ал, қазақ поэзиясындағы тазалық пен бекзаттықтың үлгісі деп кімдерді айтар едіңіз?
– Шүкір, өмірі мен өлеңі өзектесіп жататын ақындар баршылық. Өлеңге адалдық деген түсінгенге сұмдық нәрсе. Бекзаттығың да, парасаттылығың да, тазалығың да бәрі соның ішінде жатыр. Өлең арқылы бағалау керек. Мұқағалидың мөлдір таза адалдығы аңқып тұрады. Жұматай Жақыпбаев сияқты, Төлеген Айбергенов сияқты, Жұмекен Нәжімеденов сияқты. Мына Жарасқандардың (Әбдіраш) өзі сұмдық қой бірінен бірі асқан. Сол кездегі ақындарды қарасаң біріне бірі ұқсамайды. Кеңшілік Мырзабеков болсын, бертінде мынау Серік Томановтың өзі мүлде басқаша келді поэзияға. Ақын Нұрлан Мәукенұлы өлеңдеріндегі мөлдірлік, бекзаттық, тазалық дейміз бе, бағанағы сен айтқан бүкіл қасиеттердің бәрі сол өлеңі арқылы көрінеді. Егер өзі сондай таза болмаса, бекзат болмаса өлеңі де ондай болмайтын еді. Өлең арқылы адамды тануға болады. Ал өлең емес әншейін құрылысы келіскен, ұйқасқа құрылған тақпақтарды оқып отырып адамды танымайсың. Себебі ода қолтаңба жоқ, ерекшелік жоқ. Бәрі сыңғырлап тұр, төгіліп тұр, бірақ түк жоқ. Ондай өлеңге «Өлеңде мін жоқ, бірақ ішінде дым жоқ» деген баға беремін. Ал оған мінездеме бере алмайсың. Ешкімге ұқсамайтын дара, ерекше, бөлекше, оқшау ақындар көрініп тұрады. Оған баға бере аласың кім екенін, қандай адам екенін, тазалығын, бекзаттығын. Абай айтады: «Өлең шіркін өсекші жұртқа жаяр» деп, сен өзіңді қанша жерден ақпын, пәкпін де, бәрібір де сенің кім екеніңді өлеңің айтады. Бүкіл ақынның бағасын өлең береді. Егер өлеңіне қарап бағасын берер болсақ, Құдайға шүкір, бізде қазақта ондай ақындар көп.
Кеше ғана ҚР Мемлекеттік сыйлығын алған Тыныштықбек Әбдікәкімов, ол – тұңғиық. Ол ақындық деңгейден асып кеткен. Ол хәкімдік деңгейге кетіп бара жатыр. Абайдың деңгейіне. Құдай көп көрмесін. Ар жақта арқыраған Серік Ақсұңқарұлы бар. Мінезі өлеңінен көрініп тұр, шақыр-шұқыр етіп. Көкжал мінезбен ол отыр. Светқали Нұржан бар, Сабыр Адай бар. Мына Қызылордада Шахизада бар. Есенғали, Ұлағаңдардың орны бір бөлек. Темірхан Медетбеков бастаған Нұрлан Оразалиннің тап-таза тұнып тұрған парасатты ғой өлеңдері. Мемлекеттік қызметте жүргеннен кейін бәрі оған қайраткер ретінде қарайды, әйтпесе оның поэзиясы сұмдық, драматургиясы қандай. Сол сияқты Бауыржан Бабажанұлы, Жарас Сәрсек, Маралтай. Бір-біріне ұқсамайды үшеуі. Бірақ әрқайсысы ерекше. Біреуі тұңғиық, біреуі мөлдір, біреуі басқаша бір алақұйын табиғат. Мүмкіндігінше ақындардың бірі-біріне ұқсамағаны жақсы. Маған кейбір жастар «өлең деген біреу-ақ, ұйқас та сол баяғы, қалай ұқсамайсың» дейді. Мен айтамын, әлемде қанша адам бар, соны бір-біріне ұқсатпай жаратты ғой. Сен неге біреуге ұқсауың керек. Ал өлеңің ұқсамас үшін, өлеңге өз мінезіңді, табиғатыңды, ешкімге ұқсамайтын жан дүниеңді сіңір, сонда сенің өлеңің де ешкімге ұқсамайды. Ал біз еліктеп құртамыз ғой инкубатордан шыққандай қылып бәрін.
– Егер мемлекеттік қызметке шақырса барар ма едіңіз?
– Екі рет бас тартқанмын. Үшінші рет те бармайтыным анық. Себебін сұрайтыныңыз сөзсіз. Себебі – қазақтың өлеңі. Ал өлең құдіретті, тылсым нәрсе. Тылсым құдірет жалтақтаса, жалпаңдаса, өзінен мықты адамның тапсырмасын тап-тұйнақтай қылып орындаймын деп тыпырласа, барып кел, шауып келдің құралына айналса, биліктің білегін сүйсе, ол өлең болмайды. Оны жазып керегі жоқ. Не өлеңді тастап мемлекеттік қызметке кету керек. Немесе өлең өлкесінде өле-өлгенше қалу керек. Екі-ақ жол. Ал, мен өлеңде қалдым.
– Елбасымыз Нұрсұлтан Әбішұлының «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру», «Ұлы даланың жеті қыры» атты мақалалары күңгірттене бастаған санамызға сәуле шашқандай болды. Өкінішке қарай, әлі де болсын қажетімізге қарай жарата алмай жатқан тәріздіміз…
– Еліміз тәуелсіздік алғалы экономикаға айрықша басымдық берілді. Ақындар, өнер адамдары елеусіз қалды көп жағдайда. Ал эстрадалық жанрдағы дүниелер етегі желбіреген жеңілтек мінезге көшті. Себебі, олар ұлттық идеологияны емес, халықтың өз деңгейіндегі дүниемен өзін қарық қылып, қошемет алып, ақша тапқанына мәз, танымал болғанына өзі аң-таң болып жүрген кезеңнен өтіп келе жатырмыз. Әйтпесе қазақ эстрадасы халықпен ең етене, тонның ішкі бауындай араласып-құраласып жақын жүретін жанр. Эстрада әншілері есті болса, ұлттық идеологиямызды сол эстрада жанры арқылы-ақ жандандырып, ұлтты ұйыстырып, санасын бір саты көтере алуға болады. Бірақ, олар керісінше тобырдың топалаңына түсті де, солардың ыңғайына қарай жығылды. Сөйтіп, аяғында өздері сауатсыз бола бастады. Олардың әндерін есі әлі кірмеген бала да, ес тоқтатқан адам да, оқымаған-тоқымаған білімі жоқ қарапайым халық та бірдей деңгейде қабылдай беретін болып қалды. Еуропадан келген, мағынасы, ұлттық нақышы, ерекшелігі жоқ, ұлттық табиғатқа мүлдем жат әннің барлығы елді желіктіріп бітті. Ойландырмайтын, керісінше жындандыратын жын-ойнаққа көп орын беріліп кетті. Соған барын салды. Халықтың басқа алданышы қалмады. Ал, «Рухани жаңғыру», «Ұлы даланың жеті қыры» көзімізді ашқан бағдаршам бола білді. Бұл болмаса қайтар едік?!
Одан кейін, ұлттық құндылығымызға мысқалдай пайда әкелмейтін жайдарманшы сайқымазақтарды ұлттық арнамызға тайраңдатып қойғанымыздың өзі қай деңгейде екенімізді көрсетеді. Сайқымазақтардың айтып жүргенін қазақ қысыр сөз дейді. «Қысыр сөз күлмекке жақсы» дейді дана қазақ. Қысыр сиырда сүт бола ма? Болмайды. Сол секілді қысыр сөзде құт болмайды. Халықты ойландыратын нәрсе ол емес. Ал, егер біз асып-тасып, кемелімізге келіп , 30 елді артқа тастап, озып шығып, аузымыздан ақ май ағып жатса қысыр сөзге кезек беруге болады. Айналайын-ау, бір үй түгел қырылып өртеніп, біреуі уланып, баласы әкесін өлтіріп, әкесі қызын зорлап, ақырзаманның табалдырығында тұрған уақытта қысыр сөзді ұлттық арнаға шығарып қоятын уақыт па? Міне, сенің өнерің?! Міне, сенің эстрадаң.
«Рухани жаңғыру» мен «Ұлы даланың жеті қырын» «Солқылдатып соғайық, бесжылдықтың балғасын» дегендей алаулатып-жалаулатпай, өз ырғағымен, сатылап сіңіріп, бірте-бірте жасайтын болсақ ел боламыз. Ал, мұны жай есеп-қисап үшін жасасақ, онда жағдай қиын. Бұған өте ыждаһатталықпен, махаббатпен кірісіп, мәртебемізді көтеріп алуымыз керек. Елбасымыз мүмкіндік беріп отыр. Жаса, жарқырат, жайнат. Бәрі қолыңда тұр.
– Елдің ертеңгі тұтқа ұстар жастарының бойынан қандай қасиеттер көргіңіз келеді ?
– Бәлкім, бұл пікірімді жарияламассыз да, бір-ақ айтайын. Барлығы емес, дегенмен қазіргі билікте отырғандардың біразы көзқамандар. Көзқамандар деп отырғанымыз, тоқсаныншы жылдары сауда-саттықпен, алыпсатарлықпен айналысып жүріп байыған, білімге жеткен адамдар. Бұл заңды да нәрсе. Ол кезде басқа мүмкіндік жоқ еді. Оны түзей алмайсың. «Тамырынан ауырған ағаш бұтағынан емделмейді». Бұл буын да кетеді. Тек қана біліммен баюға болатынын, тек қана біліммен билікке жетуге болатынын, тек қана біліммен өз өмірін, ұлтының болашағын бақуатты етуге көзі жететін ұрпақ келе жатыр . Осы ұрпақ билікке келгенде заман мүлдем басқаша болады. Біліммен өсіп келе жатқан толқын болмай, ұлтын, тілін, дінін, тарихын мансұқ еткендермен күрескеніміз күрескен.
Білімді жастар билікке келгенде ұлт тарихы, ұлт мінезі, ұлт болашағы мүлдем басқа бағыт алады. Мен соған сенемін. Сенгім келеді.
–Әңгімеңізге рақмет.
Сұхбаттасқан Талғат НҰРХАНОВ
