Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстан халқына арнаған Жолдауында: «Біз ең басты құндылығымыз – тәуелсіздігімізді сақтап, ұлттық бірегейлігіміздің негізін нығайтып, елімізді жаңғырту жолында ұйысуға тиіспіз», – деп баса айтқан болатын. Бұл, әрине, еңсесі биік елдікке, іргесі сөгілмес бірлікке үндеп тұрған ұран екені анық. Осы орайда облыс әкімі Бердібек Сапарбаевтың бастамасымен ынтымақ пен татулықты ту еткен «Рухани керуен» елді мекендерге көш түзеген еді. Екі жетіге созылған мәртебелі миссия күні кеше өз мәресіне жетіп, жоба жемісі таразыланды.
Жалпы «Рухани жаңғыру» жобалық офисінің ұйымдастыруымен «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» бағдарламасы аясында «Рухани керуен» өз жұмысын тарихы терең Тараз төрінен Байзақ ауданына жол тартудан бастаған болатын. «Рухани керуенді» облыстық ардагерлер кеңесінің төрағасы Еркінбек Солтыбаев пен облыс әкімдігі ішкі саясат басқармасының басшысы Алмас Садубаев ізгі тілек пен ақ батасын беріп аттандырған. Ал көшті «Рухани жаңғыру» облыстық фронт-офисінің басшысы Ринат Нұрақбаев пен Шерхан Мұртаза атындағы руханият және тарихтану орталығының директоры Сауран Қалиев бастап шыққан.
Рухани көшті байзақтықтар құшақ жая қарсы алып, әннен шашу шашып, би билеп, келіндер иіліп сәлем салып қарсы алды. Керуен қонақтары Халық қаһарманы Ғазиз Байтасовтың ескерткішінің алдына гүл шоқтарын қойып, батыр ескерткішіне бас иіп тағзым етті. Одан кейін Түймекент ауылындағы саз мектебінде мәдениет қайраткері Айгүл Кабиева, «Киіз үй бренді» жобасының жетекшісі Гульнара Абдуллаева, «Анаға тағзым» орталығының директоры Эльмира Мырза-Ғали «Ұлтттық құндылықтар отбасы тәрбиесінің негізі» тақырыбында жас аналар мен келіндерге арнап тренинг өткізді.
Қазақ – салт-дәстүрге бай халық. Тойды да, мейрамды да салт-дәстүрімен қарсы алған. Қазақтың жаңа жылында осындай өзіміздің ұлттық дәстүрді жалғастырумен байзақтықтар шекемтас, тоғызқұмалақ, ләңгі, күрес ойындарын насихаттады. «Қыз Жібек» қыздар клубының ұйымдастырумен көрме тамашаланды. Бұдан кейін мерекелік кеш «Әжелер» ансамблінің ән шашуымен жалғасын тапты.
Керуен мүшелеріне қазақтың дәстүрлі ән-би өнері, ұлттық тағамдары таныстырылды. Ұлттық тағамдар майсөк, жент, құрт, шұбат ұсынылды. Қазақтың ұмытылып бара жатқан тұрмыс-тіршілігін насихаттау барысында қол диірменінен жүгері талқан жасау, күбімен айран пісіп, жүн түту сынды дәстүрлерін көрсетті. Бауырмал Байзақ халқы Көрісу күнін ақ бата, әсем әннен шашу шашып қарсы алып, келесі күні керуен Талас ауданын бетке алды.
«Жайлау күні» аясында жеткен керуенді таластықтар әсем әнмен қарсы алып, мерекелік лебіздерін білдірді. Бұдан соң Балалар өнер мектебіне бас сұққан қонақтар ұлттық саз аспаптары ансамблінің өнері мен көне жәдігерлер мен талантты оқушылардың сурет көрмесін тамашалады. Сондай-ақ қолынан өнер тамған кілем тоқу шебері Ботакөз Омарова мен қамшы өру шебері Түркіменбай Шырақбаев өз шеберліктерімен бөлісті. Ал Балалар өнер мектебінің залында өткен кеште таластықтармен қатар, Байзақ ауданының әншілері де сахнаға шығып, көпшілікке мерекелік көңіл-күй сыйлады. Мұнан соң қонақтар жақында ашылған Д.Қонаев атындағы мұражайды аралып, «Жастар» саябағына ағаш көшеттерін отырғызды.
Келесі керуен Ұлыстың ұлы күні қарсаңында атап өтілетін «Игі істер күніне» орай Жамбыл ауданынан аттанған қазыналы қариялар, өнерпаздар, қолөнер шеберлері және қоғам белсенділері бастаған топ өкілдері халқымыздың біртуар перзенті, батыр Бауыржан Момышұлы, қазақ әдебиетінің, тілінің, ділінің жоғын жоқтаған, шындықтың шырақшысындай болған Шерхан Мұртаза сияқты тұлғалар туған жұлдызы биік Жуалы жеріне келіп жетті. Жамбылдан келген рухани топ мүшелерін аудан әкімінің орынбасары Анар Ахметова, елді мекенде «Мыңбаланың анасы» атанып кеткен Эсмира Мамедова және тиісті бөлім басшылары қарсы алды. Айтыскер ақын Айтмұхамбет Исақов жуалылықтарға жүрекжарды тілегін жырмен жеткізіп, бұдан кейін қонақтар ауданның тарихи-өлкентану музейіне қойылған тарихи жәдігерлерді тамашалады. Музейдің қызметкерлері 90 жылдық тарихы бар ауданның көрмеге қойылған көкпаршы Нәби Момыновтың белбеуін, болыстардың алтынмен ысталып, күміспен күптелген айбалтасын, зергерлік бұйымдарын, алқалар және шашбаулардың шығу тарихы туралы әңгімеледі. Тарихшылардың сөзіне сенсек, Жамбыл ауданында 137 көне тарихи қала бар екен. Мұражай жәдігерлерін көбінесе жергілікті тұрғындар «Туған жерге тағзым» акциясы аясында әкелген. Көрме барысында ағаш шебері Айдар Сейтханов қазақтың қолөнері туралы айтса, жас құсбегі Тұрнияз Бауыржан атадан балаға жеткен құсбегілік өнері туралы әңгімеледі.
Жібек жолын басып Жуалыдан жолға шыққан «Рухани керуен» «Зияткерлік күнін» атап өту мақсатында Т.Рысқұлов ауданына ат ізін салды. Жуалыдан жеткен керуенді құландықтар аудандық мәдениет үйінің алдында қарсы алып, қонақтар шараны ұлт қайраткері Т.Рысқұлов ескерткішіне гүл шоқтарын қоюдан бастады. Қазақтың келіндері халқымыздың ұлттық тағамдарынан (нан илеп, жаю, құрт жасау, күбі пісіп, қымыз жасау), қолөнерінен (киіз басу, жүн түтіп, ұршық иіру) өнерін көрсетті. Ауданнан шыққан ұлы тұлғалар бейнеленген кітап, ұлттық көрмелер қойылып, тарихи жәдігерлерді Анар Садыққызы таныстырды. Ал М.Өзбеков атындағы мәдениет үйінде қазақ әйелінің қорғаны, қасиеті мен киесі болған ақ орамалдың орнын тереңірек санаға сіңіру үшін «Ақ орамал» композициясын көрермен назарына ұсынып, халықтың ыстық ықыласына бөленді.
Т.Рысқұлов ауданы «Шымырлық пен шеберлік күні» мерекесін мерейлі Меркі жерінде жалғастырды. Ақын Шырын Мамасерікова мен Меркі ауданының ардагерлер кеңесінің төрағасы Қамбар Иманалиев қонақтарды ыстық ықыласпен қарсы алып, ізгі лебіздерін арнады. Мұнда Т.Рысқұлов ауданының шеберлері дайындаған бұйымдардан көрме өтіп, сазбалшықтан құмыра жасаушы Ж.Татаев өнері талайдың таңдайын қақтырды. Кеш соңында делегация құрамы ХІХ ғасырдың аяғында Қоқан әміршілеріне қарсы күрескен, қазақ халқының ұлт-азаттық көтерілісінде қол бастаған Сыпатай батырдың кесенесінің басына барып, тарихи тұлғаның рухына құран бағыштады. Біздің білгеніміз, 1781-1868 жылдары өмір сүрген Сыпатай Әлібекұлының мәңгілік тұрақ тапқан орны 2017 жылғы «Рухани жаңғыру» бағдарламасы аясындағы «Қазақстанның киелі жерлерінің географиясы» жобасы бойынша Қазақстанның өңірлік қасиетті нысандар және жергілікті маңызы бар мемлекеттік тарих және мәдениет ескерткіштерінің тізіміне алынған екен.
Меркіден шыққан керуен Өтеген батыр, Кебекбай шешен және Кенен Әзірбаев жеріне ат басын тіреді. «Өркендеу күні» мерекесіне келген керуенді құт қонған Қордай жұрты ауылға кіреберіс аркадан ауданның атқамінерлері мен зиялы қауым өкілдері, мәдениет үйінің әншілері домбырамен әндетіп қарсы алды. Ары қарай Өтеген батыр ескерткішінің алдына гүл шоқтарын қою рәсімі өтті. Керуен тобына Өтеген батырдың тегенесінен дәм ұсынылды. Барлық ұлтты бауырына басып отырған қазақ халқының дархан мінезіне қалай тәнті болмайсың? Оның айқын көрінісі Қордай ауданында қоныс тепкен дүнген, түрік, славян сияқты әр ұлттың бірлігінен анық аңғарылды.
Қонақтарды шығарып салған керуен Қазақ хандығы керегесін жайып, ұлттық тұтастыққа өтуіне ұйытқы болған, Төле биді түлеткен, елін ерке күймен тербеткен Әбдімомын Желдібаевтай ұлды өмірге алып келген құрсағы құт Шу бойына келіп түсті. Аудан орталығындағы мәдениет үйінде «Ұлттық тағамдар күнін» ұлықтаған керуен қонақтары түрік, әзірбайжан, кәріс, орыс және күрд ұлт өкілдерінің ұлттық тағамдар көрмесін тамашалап, дәмнен ауыз тиді.
Қордайлық қонақтарға қош айтқан Шу керуені «Жоралғы күні» мерекесін өткізу үшін Мойынқұм ауданына аттанды. Шу ауданынан аудан әкімінің орынбасары Ербол Айманбетов бастап жеткен қонақтардың алдынан Мойынқұм ауданы әкімінің орынбасары Сәбит Төлегенов бастаған мойынқұмдық ардагерлер мен дәстүрлі мәдениет майталмандары салтанатты түрде құшақ жая қарсы алды. Бұдан кейін керуен өкілдері аудан орталығында орналасқан Жазылбек Қуанышбаев атындағы саябағында еліне еңбегі сіңген көрнекті қайраткер Айтбай Назарбековтің 100 жыл толуына орай ескерткішіне гүл шоқтарын қойып, әруағына құран бағышталды. Аудан әкімі Әлихан Балқыбеков Айтбай Назарбекұлы туралы сөз қозғап, қонақтардың сапарына сәттілік тіледі. Сондай-ақ аудан орталығы мәдениет үйінің фойесінде қазақи дәстүрлі қолөнер көрмелері ұсынылып, концерттік бағдарламаға ұласты. Шудан шыққан «Шу-Чу» KBH қомандасы көрермендерді күлкіге қарық қылса, ән-би ансамбльдері айрықша өнерімен тәнті етті.
«Тарихқа тағзым күні» мерекесі Жамбыл ауданында жалғасын тапты. Сарысудан жеткен қонақтарды ауданның азаматтары Айша бибі ауылында күтіп алып, Айша бибі, Бабаджа хатун кесенелерінде құран оқылды. Ал ауылдық мәдениет үйінің алдында өлке өнерпаздары әннен шашу шашып, Сарысу ауданының танымал тұлғаларын таныстырған кітап көрмесі қойылды. Сарысулық жастар домбыра жасау, сурет салу, ас-тағам пісіру өнерін көрсетті.
«Шежіре күнін» атап өту мақсатында таластық топ Сарысу ауданында болды. Керуен мүшелерінің сапары мәдениет орталығының алдында ұйымдастырылған театрландырған көріністі тамашалаудан бастау алды. Одан кейін керуен мүшелері ағаш отырғызу рәсіміне қатысып, батагөй қария Сәулембай атаның батасын алумен жалғасын тапты. Таластық айтыскер ақын Нұржан Манатбеков жырдан шашу шашып, Жаңатас жұртына қарт Қаратаудың ыстық сәлемін жеткізді. Қолөнерден Бекайша Маханова және Бақыт Құлтас күй өнері бойынша шеберлік сабақтарын өткізді. Одан бөлек, Талас аудандық балалар өнер мектебінің экспонаттары мен сурет көрмесі қойылды. Сарысу аудандық орталық мәдениет үйінің алдында орнатылған сахнада таластық өнерпаздар тұрғындар үшін концерттік бағдарламасын тарту етті.
Осылайша он ауданға ат ізін салған керуен соңыра облыс орталығына оралды. «Рухани керуен» жобасының қорытынды шарасы Ықылас Дүкенұлы атындағы қалалық мәдениет үйінің алдында өтті. Салтанатты жиынға облыс әкімінің орынбасары Нұржан Календеров қатысып, ұлттық өнер мен салтымызды насихаттап, татулық пен бірліктің айнымас үлгісін көрсеткен аудандарды арнайы марапаттады.
Ұлттық құндылықтарды ұлықтаған «Рухани керуен» жобасының қорытындысы бойынша 1-орын Қордай ауданына бұйырса, 2-орынды Сарысу ауданы қанжығасына байлады. 3-орынды Жуалы мен Жамбыл ауданы өзара бөлісті. Іс-шараның өтуіне елеулі үлес қосып, белсенділік танытқан Тараз қаласы мен басқа аудандар арнайы Алғыс хатпен марапатталды.
Кеш соңы аудандарда ерекшеленген өнер иелерінің қатысуымен Гала-концертке ұласты.
Әрине, «Рухани керуен» жобасы өңірде тұңғыш қолға алынған бастама болғандықтан, болашағы алда деп сенеміз. Осынау игі үрдіс үзілмей, келер жылы да жалғасын тауып, кейінгі ұрпаққа мол мұра қалдырады деген үміт зор.
Ж.Көксубайұлы
