«… Жаным, сені қатты сағындым. Саған жетсем, сені көрсем, бір аптадан соң саған үйленіп екеуміздің бақытқа бастар жолымыз басталатынын елестетсем жүрегім кеудеме сыймай атқақтап кетеді.Міне, өзің тыңдашы жүрегім қалай соғуда—деп, телефонды кеудесіне тақады.
—Естіп тұрмын, «дүк-дүк» етіп менің атымды қайталап тұрғандай. Мені саған жолықтырған өмірге сондай ризамын. Сенің мамаң жігіттің төресін мен үшін, маған арнап өмірге әкелген ғой. Сол үшін де болашақ енемді төбеме қойып өтетін боламын- деп ар жақтағы қыз баланың дауысы наздана шықты… » (Адам алдын болжай алғанда, тағдырлар сонша аянышты болмас па еді. Автор)
—Аға, аздап ішіп қойып едім ренжімейсің бе?
—Ренжіген де ренжімегенде, сенің ішіңдегі арақты қайта төгіп тастай алмаймын. Денсаулығың көтерсе іш. Тыныш отырсаң болды, сосын ақшаңды төлеп қой,
Әйтпесе,кейбір «браттар» жетер жеріне жеткесін «бляя, брат тиын болмай тұр, айып етпеш, номеріңді қалдырып кет, кейін аударам.» Отвечаю» брат аударам, еркекпіз ғой, түсінсейші» дейсіңдер де, соңы жоқ болып кетесіңдер.
—Жоқ брат, алдамаймын. Мен сөзіме жауап бере алам. Мен ондай емеспін. Екі ай болды колониядан келгеніме. Менде өзің сияқты таксист болғам. Алдамаймын брат.
—Ее, жарайды отыр. Тек жүрегің көтеріліп, «радиаторың» қайнай бастаса айт. Тоқтайық. Әйтпесе, Құсып көлікті бүлдіресің одан кейін көлік жуу деген бір азап, исі кетпей қанды ішеді.
—Болды брат, әңгіме жоқ. Тек жеткізіп салсаң болды—.
Бұл менің кезекті клиентіммен арада болған диалог.
Жол бойы қарап қоям, ондай қатты мас емес. Бірақ сол неше күн ішкен сияқты, арақтан сүрленген организм оңайлықпен мас та болмайды, айығып та кетпейді. «Транс» деген жағдайда елес сияқты ілбіп жүреді әйтеуір. Міне мына жігіт дәл сол жағдай да, «бар мен жоқтың» ортасында отыр. Арадағы үнсіздікті өзі бұзды
—Аға, мені айыптап келесің бе? Ия, дұрыс. Мен іштім, мен қоймай іштім, әлі қанша ішем білмеймін…
—деп маған өте бір шарасыз,оты өшкен көздермен қарады.
—Еее, інім ай, арақ ішкеннің бәрін айыптай берсем, айып қалама? Оның үстіне біраз жасқа келген бала сияқтысың. Тоқталып қоям десең қоярсың, қоялмасаң бір күні бір жерде өліп қаларсың. Бұл құдай атқыр арақты кім ішпеді-деп азын аулақ білген ақылымды айтқалы жатыр ем
—Мен адам өлтірдім! Естисің бе брат, адам өлтірдім, адам. Көп адам— деп еліріп шыға келді.
Анықтап қарап отырдым да
—Адамның басын арқалап жүргендей сонша еліргенің не?
Көп адам дейсің, мына түріңмен саған өліп жүрген қандай адам? Өзің шатаяқтап зорға жүрсің, оның үстіне массың, біреу ұрмақ түгіл қатты сөйлесе құлап қалайын деп тұрсың. «Адам өлтірдім» дейді ғо,құдды бір «терминатор» сияқты—деп шамдана жауап бердім.
Маған біртүрлі көзбен қарады да, жүзін әрі бұрып терезеге қарап үнсіз қалды.
Сосын жалт бұрылды да
—Аға, он бес минут уақытың бар ма? Жол шетіне тоқташ… Айтып түсіндірейін. Бляя. Біттім мен, не істедім, не істеймін білмеймін бас кетті—деп жалынышты сұрай қарап отыр.
—Інім, айтарың болса тыңдайын.
Егер дұрыс әңгіме болса проезд сұрамаймын. Ал егер, әлгіндей
«Мен армияда барғаннан дед болдым, он жігітті он жаққа лақтырдым. Қамап еді, ментерді сабап салдым, бляя мен, мен деген анау едім, мынау едім» деген мастың әңгімесі болса жол ақысын екі есе төлейсің—деп,жол шетіне тоқтап бетіне менде тесіле қарадым.
—Аға, келістік. Тек тыңдасаң болды—деп, қол сөмкесінен банкідегі сырадан біреуін алып ашып ұрттады да
—Аға мен Атырау жақтыкімін,
Атыраудан ауылға такси болдым.
Құлсары, Орал, Астраханғада қатынадым. Тәулігіне төрт сағат ұйқтасам ұйқтағаным, ұйқтамасам ол да жоқ жүре беретін едім. Таксиден түсер ақшаға құныққаным сонша ешқандай ескертуге тоқталмадым. Жұрттардың авария болып жатқанын естісемде «Маған қатысы жоқ, мен ұрынбаймын ондайға» деген ой тек алға сүйрей берді.
Сол күні де, қаладан ауылға адам жинап жүрмекші едім, екі студент бала табылып тұр,сосын бір қырықтардағы бір әйел адам енді бір адам керек «енді азырақ күтейін біреу табылар» деп тұрғанда кеш болып кетті. Үш адамға көңілім толмаса да «Үйге қайтайын, үйге барып кір қоңымды жудырсам да олжа» деп ауылға қарай шығып кеттік. Несін айтайын аға? Сол күні шайтан көзімді байлады.
Асығыс, жылдамдықты асыра зулап көлкітерден басып озып келе жатқанда, кезекті көліктен оза бергенімде көзімнің алды жарқ еті, жандәрмен кейін бұрғанымда
алдымдағы көліктің бұрышына қатты соғып оң қапталға домалап кеттім, әр жағы түс сияқты болып кетті.
Есімді ауруханада жинадым, аяғым жіліншіктен сынған аз болса шатым айырлып кеткен.
Полиция қызметкерлері келіп жауап алып кетті.Солардың айтуынша, екі студент баланың біреуі мерт болса біреуінің бел омыртқасы сынып мүгедек болып қалған, әйел адамның иығы шығып кеткен басқа аман.
Ауруханаға әкем келді. Үнсіз қасымда отырды да
—Бүйткенше сенің өлгенің тәуір еді ғой. Сенің әйтеуір артыңда ұлың мен қызың бар. Ана ауылға келіп үйленбекші болған біреудің жалғыз баласының орны толама. Айтшы а? Оның орны қалай толады енді? Қартайғанда қарабет қылдың ғой балам.
Жердің астына тірілей тықтың әкеңді—деп таусыла күбірлеп кете берді. Анам келіп зар еңіреп жылаумен болды, жылап отырып менімен өлікпен қоштасқандай жоқтау айтқандай болып қоштасты.
—Өлтірдің ғой балам, әке шешеңді, тумаларыңды жер қылдың. Біреудің жалғыз үмітін үзіп болашағына балта шаптың. Не істегенің балам ау.
Ана тірі қалған әйел бәрін айтты, кешке дейін адам күтіп уақыт алғансың, түнде көлігіңді есіргендей қатты жүргізгенсің. Не болды сонша балам, не істегенің?-деп жылады. Не дейін, үнсіз жаттым. Өз өмірім де оңып тұрған жоқ шабым айырылған,қоймайтын бас ауру.Дәрігерлер күтім керек дейді,сотталып кетсем күтім болмасын біліп жатырмын.
Бір жарым айдан соң сот болды. Бес жылға сотталып, үш жылын жалпы режимде, екі жылы «колония переселенияда» өткізуім керек.
Сотта өлген баланың әке шешесінің бетіне қарай алмадым. Әкесі —Әй бала, мен құдайдан күшті емеспін, мен кешірермін бірақ Құдай қалай қарар екен, ұлым үйленіп немере сүйем деген бақытқа бір адым қалып еді. Соның бәрінен айырдың. Жалғыз ұлынан айырылған шешесі есінен адасты. Әне, қара! Отыр әне, неге келіп отыр, не істеп отыр түсінбейді—деп, көз жанары өшіп тұңғиыққа қарап үнсіз отырған әйелін нұсқады.
Үкім шығып дәлізде айдауылдар алып шығып бара жатқанда, өрімдей сүйкімді бойжеткен жолымызды кес кестеп шашын жайып жіберіп
«Сен де мендей сорлап қал. Күлкінің не екенін көрмей өт.
Сергелдеңмен қаңғып өл» деп тұншыға жылап кетті.
Мерзімді өтеп, ит қорлықтың бәрін көріп ауылға келдім, келгенім құрсын «неге келдім?» күйге түстім. Ауылдастарым жақтырмайтындай, бәрі мені айыптап қарайтындай көрінді.
Әйелім екі баламды алып ажырасып кеткен, «барам, балаларды сағындым» деп едім. «Жолаушы болма, қырсығың тиеді. Бойыңдағы қарғысты өзіңмен алып өл, болмаса ұрпағыңа зияның тиеді» деп ұрсып салды. Өзім кіші дәретім ұстамайтын аурумын, басым кейде дыңылдап жарты сағаттай өшіп мәңгіріп қалам. Мені аяп жатқан адам жоқ. Тек өзімнен үлкен туған ағам ғана аяушылық танытып ем домыма көмектеседі. Бірақ оның да көздерінен «Не істедің бауырым ау» деген үнсіз сұрақ оқимын. Аға, мен дарға да асылып көрдім. Қорадан шықпай қалғаныма сезіктенген ағам жүгіріп келіп құтқарып қалды. Өлгім келді өле алмадым. Баяғы өлген баланың мені қарғаған сүйікті қызы да бір жылға жетпей у ішіп қайтыс болған. Оның да туыстары келіп бетіме түкіріп кетті. Өлген баланың шешесі сол аурудан есін жинамастан күйігі ішіне түсіп ол өлген. Міне аға, өлейін десем өле алмаймын, адам сияқты өмір сүрейін десем мүгедекпін дәретіме ие болалмаймын. Айтшы ал не істейін. Нееее істеймін ағааа—деп еңкілдеп жылап жіберді.
Үнсіздік…. көшенің бойында асфалттың жиегінде отырмыз.
Не дей қояиын. Әрине, «сабыр ет, Алланың сынағы. Шыда» деу оңай, бірақ бұл жерде ол әңгіме орынсыз. Көкірегі шерге толып, өз өміріне өкпелеп отырған адамға не айтарсың?
Оның үстіне ақша қуып, есерленіп бір отбасы мен бейкүнә бойжеткеннің обалына қалған адам, қателігі зор өкінішке әкелген күнәхар пендеге не деуге болады?
Қайткен күнде де бір нәрсе деу керек. Мүмкін мен ең соңғы үміті шығармын.
Сол ойларымды жинақтай отырып
—Қайдан білейін бауырым, бұндай да не деу керегін. Өз өміріңді өзің бүлдіріп алған екенсің енді жөндеуің керек шығар. Жалпы менің түсінігімде, ақша шайтанның тұзағы. Ақшаң көбейген сайын, көкірегің тарыла беретін сияқты. Сол көкірек тарыла бере, кішірейе бере соңында тұтамдай болып тек шайтан отыратын орын қалады ау осы. Ол кезде пенде ақшадан басқа түк көрмей көзін перде жауып қалады. Мен қазір біршама адамдарды білем, сөздері дұрыс, өздері де дұрыс сөйлейді, бірақ көздерінің пердесі жабылып алдары тұмандана бастаған. Енді олардың тоқтар жері өкініш, өздері ұрынады немесе ұрпақтары опынады. Себебі шайтанның жетегінде жүр.
Ал сен сол өкінішпен отырсың ары қарай жол жоқ яғни шегіңе жетіп тіреліп отырсың.
Сені Құдай алмаса, онда саған әлі бұйрық шықпаған, оған да себеп өзіңсің. Сен өмірге қарызсың, себебі үш адамның ажалына себепкер болдың.
Мүмкін соны қайтаруың керек шығар, содан да шығар ана жақ сені қабылдамай жүргені.
«Өзі бүлдірді, өзі жөндеп келсін» дейтін шығар—дей бергенімде, мастығынан айығып, жағдайды түсінердей болып қалған жолаушым
—Ия, дұрыс аға. Тек қалай? Қалай жөндеймін? Маған ештеңе керек емес, мені сол ажал алса екен, болды басқа ештеңе керек емес аға. Не істеуім керек? — деп сөзімді бөліп жіберді.
—Айтып отырмын ғой, менің де ақылым тасыған ғұлама емеспін. Менде басымды талай тау тасқа соққан адаммын. Сондықтан саған айтарым Сауап жинап көрсең қайтеді. Тек ол үшін әуелі арақты қоясың, сосын барып әрекет жасайсың. Біреулердің үмітін үзсең, мүмкін біреулердің үмітін оятарсың, өмірге қайта әкелерсің. Ойлан.
Күнәнің өтеуі сауап болса, сауап істеп байқап көрші.
Тағы айтайын, ол үшін арақты тоқтат— деп «не түсіндің» дегендей бетіне қарадым да көлігімді от алдырдым.
Әуелгі айтқан адреске жеткізіп тұрып
—Ал бауырым бағанағы айтқан уәде бойынша «Тұшымды әңгіме» айтқаның үшін жол ақы алмаймын. Тағы айтам ойлан бала ойлан—деп едім
—Рахмет аға, көрейін ойланып, ауылдан қашып осында апа жездемнің үйінде жүр едім. Жездем көп жыл мұғалім болған жақсы адам. Сонымен ақылдасайын. Сіздің айтқаныңыз көкейіме қонды.
Жездеме айтып көрейін, не дер екен. Жол ақыңызды төлейін, біраз уақытыңызды алдым ғой— деп бес жүз теңге ұсынды. Мен басымды шайқап есікті жауып жүріп кеттім.
Мырзалығымнан емес
«Бүлінгеннен бүлдіргі алма» деген бар, сенім барма, Ақшасына қырсық еріп келсе қайтем…
Соңы.
Ақшаның артын қуу, абырой әпермейтіні белгілі. Тек соны адамдар өте кеш түсініп жатады…
М. Кенжебаев. Бейнеу.
