Тұқымқуалаушылық және өзгергіштік заңдылықтары

Күні:  12.11.2017ж

Сынып: 11

Мұғалімнің аты-жөні: Мухатаева Зарина Исабайқызы

— Эволюциядағы өзгергіштіктің түрлерін талдап, өзгергіштік пен қоршаған орта жағдайларына бейімделудің әсерін талдайды.

— Өсімдіктер және жануарларға тән тұқым қуалайтын бейімделуге мысалдар келтіріп дәлелдейді.

Оқылым: Тұқымқуалаушылық және өзгергіштік заңдылықтарын оқулықтан оқи отырып, мәтінді топпен, жұппен талдайды, сыныппен ойын бөліседі. Сыни пікірлерін білдіріп, мәтінді талдайды.

Тыңдалым: Тұқымқуалушылық пен өзгергіштіктің заңдылығы жайында бейнеролик көріп, сол бойынша сұрақтарға жауап беріп, жаңа сабақтың мақсатын анықтайды.

Айтылым: Оқушылардың бойында академиялық тілді қалыптастыру, сабақ барысында топтық, жұптық,жеке жұмыс кезінде өз ойларын жеткізеді.

Жазылым: Сабақ барысында термин сөздермен, тестпен, сызбалармен жұмысты дәптерге жазады.

Пәнге қатысты терминдер мен негізгі сөз тіркестері:

Тұқымқуалаушылық, өзгергіштік, эволюция, тұқым қуалайтын өзгергіштік, мутациялық, үйлесімді (комбинативтік) және модификациялық (тұқым қуаламайтын) өзгергіштік, бейімделу.

Талқылауға арналған тармақтар:

Тұқымқуалаушылық … ата- аналарына ұқсау қабілеті.

Өзгергіштік… ерекшелену қасиеті.

Модификациялық тұқымқуалаушылыққа… белгілер тән.

Өзгергіштіктің түрлері… деп бөлінеді.

Тұқымқуалайтын өзгергіштіктің нәтижесінде ағзалар … ұрпақтарына береді.

Мутация кезінде ағзаның басқа да … өзгеріске ұшырайды.

Үйлесімдік өзгергіштікте … үйлесім тауып бірігеді.

Орыс тілі, ағылшын тілі- терминдермен жұмыс кезінде қолданылады.

Сабақтағы жоспарланған жаттығу түрлері

2 мин

Оқушылармен амандасу, сыныпты түгелдеу, жақсы тілек айту арқылы жайлы ахуал қалыптастыру.

20 мин

6 мин

5 мин

— Ағзалардың өз ата- аналарынан ерекшелену қасиетін не деп атаймыз?

— Ч. Дарвин өзгергіштіктің қандай формасын бөліп көрсеткен?

Тапсырма№1

Топтық жұмыс. «Еркін талқылау» әдісі.

Оқушыларды түрлі түсті қағаздармен 4 топқа бөлу. Әр топта 6 оқушыдан болады.

Оқушылар топта жұмыс жасайды. Топта бір бірімен тақырыпшаларды талқылайды. Ойларын флипчартқа салып, постер дайындап қорғайды.

Оқулықтағы  мәтінмен жұмыс.

І топқа- Тұқымқуалаушылық пен өзгергіштіктің маңызы.

ІІ топқа-Өзгергіштіктің түрлері, оның тіршіліктегі маңызы.

ІІІ топқа- Эволюциялық үдерістегі өзгергіштіктің рөлі.

IV- топқа- Бейімделудің типтері және оның маңызы.

ҚБ: әрбір топ бір-бірін «Екі жұлдыз, бір ұсыныс» әдісімен бағалайды.

Тапсырма №2  «Полиглот» әдісі  

Оқушылар интерактивті тақтадан көрсетілген термин сөздерге анықтама береді, дәптерлеріне жазады. Термин сөздердің қазақша атауымен қатар, ағылшынша атауын да жазады.

Тұқымқуалаушылық, өзгергіштік, эволюция, тұқым қуалайтын өзгергіштік, мутациялық, үйлесімді (комбинативтік) және модификациялық (тұқым қуаламайтын) өзгергіштік, бейімделу.

Термин сөздер.

Дескриптор:

-жаңа термин сөздермен танысады

— термин сөздердің қазақша атауымен бірге ағылшын атауымен де жазады.

ҚБ: оқушылар смайликтер арқылы өз-өздерін бағалайды.

Тапсырма №3. «10 сұрақ» әдісі

Тақырып бойынша тест. Оқушылар тест жұмысын орындап, жұбымен алмастырып өзара тексереді. Тесттің дұрыс жауабы тақтада көрсетіледі.

1.Генетикалық материалдың өзгерісімен байланысты пайда болатын өзгергіштікті ________ атайды.

А)тұқым қуаламайтын

В)модификациалық

С)тұқым қуалайтын

Д)адаптивті

2.Тұқым қуалайтын өзгергіштіктің нәтижесі:

А)жаңа генотиптер

В)гендердің жаңа модификациясы

С)реакция нормасы

Д)хромосомалардың коньюгациясы

3.Тұқым қуалайтын өзгергіштікті екі түрге бөледі:

А)мутациялық және комбинативті

В)комбинативті және модификациялық

С)мутациялық және модификациялы

Д)онтогенетикалық және модификациялық

4.Модификациялық өзгергіштік деп нені түсінесіз?

А)Реакция нормасын

В)Фенотиптік өзгергіштікті

С)Генотиптік өзгергіштікті

Д)Белгінің кез келген өзгерісін

5. Геномдық мутацияның мысалын көрсетіңіз.

А)Орақ пішінді қан аздықтың пайда болуы

В)Картоптың триплоидты формасының пайда болуы

С)Иттердің құйрықсыз тұқымын шығару

Д)Жолбарыс-альбинотың туылуы

6. Өзгергіштік қанша түрге бөлінеді?

А) 2

В) 3

С) 4

Д) 5

7. Өзгергіштік сұрыптау үшін не береді?

А) белгі

В) материал

С) дәлел

Д) бейімділік

8. Мутация:

А) Тұқым қуалаушылық құрылымның секірмелі өзгеруі

В) Тұқым қуалау құрылымының тұрақтылығы

С) Комбинативті өзгергіштіктің нәтижесі

Д) Тұқымқуалайтын өзгергіштің нәтижесі

9. Сыртқы орта жағдайларының әсерінен организм генотипінің өзгеруі:

А) генотиптік өзгергіштік

В) тұқымқуалайтын өзгергіштік

С) Модификациялық өзгергіштік

Д) мутациялық өзгергіштік

10. Эволюцияның бағыттаушы факторы-

А) Сұрыптау

В) Бейімделу

С) Өзгергіштік

Д) Тұқымқуалаушылық.

ҚБ: «Бағдаршам» әдісімен оқушы өз-өзін бағалайды.

Тапсырма №3. «10 сұрақ» әдісі

Тақырып бойынша тест. Оқушылар тест жұмысын орындап, жұбымен алмастырып өзара тексереді. Тесттің дұрыс жауабы тақтада көрсетіледі.

1.Генетикалық материалдың өзгерісімен байланысты пайда болатын өзгергіштікті ________ атайды.

А)тұқым қуаламайтын

В)модификациалық

С)тұқым қуалайтын

Д)адаптивті

2.Тұқым қуалайтын өзгергіштіктің нәтижесі:

А)жаңа генотиптер

В)гендердің жаңа модификациясы

С)реакция нормасы

Д)хромосомалардың коньюгациясы

3.Тұқым қуалайтын өзгергіштікті екі түрге бөледі:

А)мутациялық және комбинативті

В)комбинативті және модификациялық

С)мутациялық және модификациялы

Д)онтогенетикалық және модификациялық

4.Модификациялық өзгергіштік деп нені түсінесіз?

А)Реакция нормасын

В)Фенотиптік өзгергіштікті

С)Генотиптік өзгергіштікті

Д)Белгінің кез келген өзгерісін

5. Геномдық мутацияның мысалын көрсетіңіз.

А)Орақ пішінді қан аздықтың пайда болуы

В)Картоптың триплоидты формасының пайда болуы

С)Иттердің құйрықсыз тұқымын шығару

Д)Жолбарыс-альбинотың туылуы

6. Өзгергіштік қанша түрге бөлінеді?

А) 2

В) 3

С) 4

Д) 5

7. Өзгергіштік сұрыптау үшін не береді?

А) белгі

В) материал

С) дәлел

Д) бейімділік

8. Мутация:

А) Тұқым қуалаушылық құрылымның секірмелі өзгеруі

В) Тұқым қуалау құрылымының тұрақтылығы

С) Комбинативті өзгергіштіктің нәтижесі

Д) Тұқымқуалайтын өзгергіштің нәтижесі

9. Сыртқы орта жағдайларының әсерінен организм генотипінің өзгеруі:

А) генотиптік өзгергіштік

В) тұқымқуалайтын өзгергіштік

С) Модификациялық өзгергіштік

Д) мутациялық өзгергіштік

10. Эволюцияның бағыттаушы факторы-

А) Сұрыптау

В) Бейімделу

С) Өзгергіштік

Д) Тұқымқуалаушылық.

ҚБ: «Бағдаршам» әдісімен оқушы өз-өзін бағалайды.

Постер,флипчарт, қарындаш, маркер, бояулар.

АКТ, слайд, ғаламтор желісі

Слайд,

биология оқулығы

7 мин

Венн диаграммасында өсімдіктерге тән тұқым қуалау және жануарларға тән тұқым қуалайтын  өзгергіштіктің белгілерін топпен бірлесіп  жазып, олардың өзара ұқсастығын анықтайды.

 Дескриптор:

— өсімдіктерге және жануарларға тән тұқым қуалайтын өзгергіштіктің белгілерін анықтады.

ҚБ: «Бас бармақ» әдісімен топтар өзара бағалайды.

Сабақтың қорытынды бөлімі. Кері байланыс.

Мадақтау сэндвичі әдісі арқылы оқушымен кері байланыс орнату.

1 бөлік – позитивті комментарий, не ұнады;

2 бөлік – сындарлы сын, не нәрсені жақсарту керек;

3 бөлік – келешекке арналған комментарий: маған ұнады, бірақ келесі жолы …

Үй тапсырмасы: Ч. Дарвиннің айтуы бойынша

«Табиғи сұрыпталу- эволюцияның басты факторы, эволюцияның қозғаушы күші» тақырыбындағы  пікірталасқа дайындалып келу.

Слайд, қосымша мәліметтер, оқулық

Түрлі түсті стикерлер

Сіз басқаларға қарағанда қабілетті оқушыларға қандай тапсырмалар бересіз?

Топтық жұмыс. «Еркін талқылау» әдісі.

ҚБ: әрбір топ бір-бірін «Екі жұлдыз, бір ұсыныс» әдісімен бағалайды.

Тапсырма №2.  Полиглот әдісі

ҚБ: оқушылар смайликтер арқылы өз-өздерін бағалайды.

Тапсырма №3. 10 сұрақ әдісі

ҚБ: «Бағдаршам» әдісімен оқушы өз-өзін бағалайды.

Тапсырма №4. Венн диаграммасы. ҚБ: «Бас бармақ» әдісімен топтар өзара бағалайды.

Сабақ мақсаттары немесе оқу мақсаттары шынайы қолжетімді болдыма?

Барлық оқушылар оқу мақсатына қол жеткізді ме?

Егер оқушылар оқу мақсатына жетпеген болса, неліктен деп ойлайсыз?

Сабақта саралау  дұрыс жүргізілді ме?

Сабақ кезеңдерінде тиімді пайдаландыңыз ба?

Сабақ жоспарыңыздан ауытқу болды ма және неліктен?

Сабақта ең жақсы өткен екі нәрсе (оқу мен оқытуға қатысты)?

1.

2.

Сабақтың бұдан да жақсы өтуіне не оң ықпал етер еді(оқу мен оқытуға қатысты)? 

1.

2.

Осы сабақтың барысында мен сынып туралы немесе жекеленген оқушылардың жетістіктері – қиыншылықтары туралы нені анықтадам, келесі сабақтарда не нәрсеге назар аудару қажет?