Тілмен жасалатын қиянат, күнәлардың түрі өте көп. Оны бір сөзбен айтуға болмайды. Мысалы өтірік, өсек, мақтаншақ, жала, мазақтау, жағымпазданып бос сөз сөйлеу, ерегісу, көлгірсу, тағы басқалары… Әуелі ғайбаттан бастайық. Бірде Пайғамбар «Кім біреуді ғайбаттаса, өзінің жауы» деген екен. Себебі о дүниедегі есеп күні, ғайбаттаушының сауаптарын ғайбатталушыға алып береді екен. Мұны білген сахабалар, ауыздарына тас салып алып жүрген. Себебі аузындағы тасты алып сөйлеймін дегенше, ойланып үлгереді. Содан соң бәлкім айтқысы келген ғайбат сөзін айтпай-ақ қоюы мүмкін. Адамдардың көбі ойланбай аузына келген сөзді айтып алып, артынан өкініп жүреді ғой. Сондықтан ілгерідегі есті кісілер «Сөйлегенше сөзіңе өзің қожасың, сөйлеген соң өзіңе сөзің қожа» деп нақыл айтқан.
Ғайбаттың түрі көп. Соның бірі мазақтау. Мазақ та бірнеше түрге бөлінеді, қимылмен, ыммен, тілмен, сөзбен деген сияқты. Мысалы біреудің көзінше біреуге «мырс» етіп күлу, ғайбат және мазақ болып саналады. Ал, қимылмен көрсетіп істеудің күнәсі тілмен айтқаннан да ауыр. Өйткені қимыл мазағы көбірек есте қалып, көз алдыңнан кетпейді. Мысалы біреудің қисаңдап жүрісін сал, қолын қалтыратып, аузын қисайтып әртістікке салып көрсетсе, ол қалай оңайымен ұмытылады?!
Құранда «Нумәзд» деген сүре бар. Қазақша аудармасы «мазақтаушылар» деп аталады. Сүренің алғашқы аяты «Әрбір айтылған айыптаққышқа (тілдеу, сөз тасу, өсек тарату) қасірет бар» деп жазылған. Бұл ескерту әрбірімізді ойландыру керек. Кейде қоғамда болмағанды болды деп елге өтірік өсек таратып, жұрттың мазасын алып үрейлендіретіндер де бар ғой. Соны түсінген бір мұсылман ақын:
«Жақтырмай ананы да мынаны да,
Ауыздар жауыздықтан тынады ма?!
«Сөйле» де, қызыл тілді берсе Алла,
Шыдай алар емеспіз сынағына»- деп өкініп, жылаған екен.
Қазақта «Тіл тас жарады, тас жармаса бас жарады» деген сөз бар. Бұрынғы өткен аталар тіпті «Тіл нарды қазанға салады, ерді қабірге салады» деген де сөз айтқан. Алла, адам баласын, бүкіл жаратылыстан артық жаратқан. Ол – тілі. Адам баласы күн сайын оянғанда оның денесіндегі әрбір мүшесі тілге: «Байқап сөйлеші, сенің кесіріңнен бәріміз жәбір көріп, күнәға батып, тозаққа түсіп кетпейік» деп жалынады екен! Тілдің тек қана пайдасын көрейік ағайын.
Жалғасы бар…
Кеңесхан қажы Сәбденұлының
ғибратынан жазып алған
Жапар Сатылғанов
