КӨРГЕНДІ КЕЛІН

— Универ бітірген, ағылшын тілінің маманы. Әке-шешесі де — оқыған тоқыған адамдар. Екеуміз сегіз айдан бері кездесіп жүрміз. Менен екі жас кіші. Қалада туылған, қалада тұрады. Қазақша тәрбиеленген. Маған күйеуге шығып, ауылда тұруға қарсы емес. Менен кейін де үйленетін бала бар, солардың бірі үйленсе, біз бөлек шығып, қалаға кетеміз ғой,— деп, үш-төрт жылдық жоспарды бір ақтарып салды. Әкесі салмақты кісі болғанымен, тілінің «қотыры» бар қырсықтау кісі болатын:

— Пашамайт, бізді қашан қай жерге жерлейтініңді де жоспарлай салмадыңдар ма?Сендерге бар шаруаны шешкізіп тастап, біз, не, қураймыз ба? Тұңғыш келін алып жатыр деген атымыз бар, бізге де араласуға болатын шығар? Әлде, шешең екеумізді тойға кіргізбейсіңдер ме? —деп бір бұрқ етті.

— Ойй, папа-ай!.. Сен де тек іліп аласың. Сіздерді биліктеріңнен айырып, келіндерің келмей жатып билеп-төстейік деп жатқан жоқпыз. Ақыры үйленетін болғасын, алдымыздағы өмірімізді ақылдасқан болдық. Жоспар құрдық, онда тұрған не бар?— деп ақталып жатыр еді, бағанадан болашақ келіннің телефондағы суретіне қарап отырған анасы да қапталдан қосылды:

— Адамға тіке қарауы бір түрлі екен. Тікбақайлау қыз сияқты, біздің үйдің тіршілігіне көнер ме екен?— деген қауіп білдіріп,—Құрсын, ауылдан қыз табылмады ма? Ар жақ-бер жағын танитын, сырын білетін біреулер болғанда, араласып кетуге де жақсы,— деп тағы қосып қойды.

— Тікбақай болсын, қисық бақай болсын, балаң үйленем деп отыр. Енді соған көнесің. Балаң бақайына қарады дейсің бе, көңіліне ұнағасын алайын дегені шығар,— деп әйеліне сөйлеген әкесі, енді баласына қарап:

— Алсаң, алсайшы адамыңды. Тік болса да, қисық болса да өзіңе бұйырған бақай ғой.

Бірақ «Дәу бапаңның» жылы өтпей, той жоқ саған!— деп Самат кесіп айтты.

«Дәу бапасы» — Саматтың былтыр қайтқан немере ағасы. Саматтың әкесінің ағасы, осы әулеттің ең үлкен шалы еді. Басын, желкесін кезек сипап, баласы да үнсіз көніп қалған.

Сонымен жыл садақа да, дүрілдеген той да өтті.

Тойдан үш күн өткесін, жас келін бір «өнер» шығарды. Ас үйге қайта-қайта келіп: «Ананы өйт, мынаны бүйт» деп пісіріп жатқан тамағына араласа берген енесіне:

— Мама, осы уақытқа дейін осы ас үйдің сіздің иелігіңізде болғанын білем. Енді мен бармын, осы үйдің ыстығына күйем, суығына тоңам деп келдім ғой. Сондықтан маған рұқсат беріңіз ас үйге иелік етуге. Пісірген тамағым сізге немесе папаға ұнамай жатса айтарсыз,— дегесін, бұл амалсыз күйеуінің қасына барып теледидар көруге отырған.

— Қуылып кеттің бе? —деп мырс етті Самат.

— Келін алдың ба, енді отырсайшы жөніңе, әлде ас үйді қызғанып жүрсің бе? Бұрын осы қарғанып жатушы ең: «Мына ас үйден, мезгіл-мезгіл тамақ пісіруден, үздіксіз кір жуудан қашан құтылам?» деп. Жыларман болатын едің. Құтылдың ғой, қуансайшы енді,—деп кеңкілдеп күлді.

Күләннің, ас үйді қызғанса қызғанғандай

бар, бұрын бұның екі кішкентайы да ас үйге жоламайтын. Тіпті жұмсайтын кезде біреуін таппай, тамағын жыртатын, енді сол екеуі де ас үйден шықпайды. «Жеңеше, жеңешелеп» қасына үйіріле қалады, тіпті баласы да жас келіншегінің қасынан бір қалғысы жоқ. Әйтеуір бәрі ас үй жағалағыш болып алған. Күлән, екі қолы алдына сыймай,не істерін білмей телефон шұқуға кірісті. Бір кезде телефоны шыр етті, қарап еді, марқұм «Дәу бапа» дейтін қайтқан қайнағасының кемпірі екен.

— Әә, сәлембердік, жеңеше, қалайсыз? Жақсысыз ба? Үй іші, бала-шаға аман ба? Өзіңіз қалайсыз, давленияңыз түсіп пе?Садақадан соң тексерілдіңіз бе? Аа, ия, ия. Отырған сол, қол бос, телефон қарап. Рахат екен ғой келін алған. А, ия, әзірге тыныш, үйренісе келе өнер шығармаса. Үй шаруасы дейсіз бе, ия, болады әйтеуір. Өзімдей қылып істемесе де, жаман емес. Болатын сияқты. Ааа, жақсы, жақсы. Ия. Барамыз ғой. Рахмет! Ия, айтам, айтам. Ия, ауырмаңыз, сау болыңыз!— деп телефонды қойды.

Бағанадан құлағын түріп жатқан күйеуіне

қарап:

— «Нән апа» жеңеше ғой. Кешке келінді алып келіңдер, есік көрсін дейді. Сені де ала келіңдер деп жатыр. Бірдеңе берем дей ме, әйтеуір келсін деп жатыр,— деді де, бала-келініне «Кешке қонаққа барамыз» деп ескертті.

Кешке үлкен үйге келгенде, жас келін әуелі шаңыраққа, соңынан үлкендерге сәлем етті. «Нән апа» аталатын кемпір келіннің кесесіне екі шақпақ қант салып: «Өмірлерің шекердей тәтті болсын!» деп, бетін сипап тілек етті. Жаңа түскен жас келін, дастархан басындағыларға шәй құйып отыр. Шәй үстінде, «Нән апа» шалы екеуінің шифоньерінен қара барқыт сықылды жылтырап тұрған, әдемі, келісті тігілген жадағай шапан және қазақы тымақ шығарды. Саматқа қарап тұрып:

— Міне, қайным, былтырдан бері ешкімге бермей, иіске де салмай, өзіңе арнап сақтап қойып ем. Енді сен де ата болдың, ағамның көзі деп киіп жүр. Үстіңде тозсын, аппақ қайным! —деп, Саматқа жапқалы тұр еді, жас келін орнынан тұрып сәлем етті. Саматтың жаңа үйленген баласы күліп жіберіп: «Жадағайдан қорқып кеттің бе? Киімге сәлем еткенді сенен көрдік» деп күлкіге көміліп жатыр. Күлән да: «Мынаның қай сасқаны киімге сәлем етіп? Қап, жас келінге атақ жабысқыш еді. Енді қайтер екен?..» деп қысылыңқырап қалған еді.

Жас келін сабырлы түрін жоғалтпастан, бәріне естірте, барынша жұмсақ ибалы дауыспен:

— Киімге емес, үлкен атамыздың рухына сәлем еттім. Ата-баба әруағына сәлем ету сөкет емес қой,— дегенде,

«Нән апаның» көзіне ыршып жас келді.

— Өркенің өссін айналайын, жарығым сол!

Бақытты бол! Бес-бестен ұл да тап, бес-бестен қыз да тап! — деп емірене келіп, келіннің маңдайынан сүйіп тұрып:

—Ия, келін шырағым, шаңыраққа, өлі әруаққа, үлкен аталарының зиратына сәлем ету олардан медет күтіп, тілек тілеудің еш сөкеттігі жоқ. Желеп-жебеп жүргенге жақсы. Қазақ «Ата-баба әруағы» деп ұран көтерген, әулие-әнбиендерден медет күткен. Көргенді келін екенсің! Тіл-көзден аман жүрші!— деп шын ықыласпен батасын берді.

Үлкен абысынымен қатар Күлән да келіннің маңдайынан сүйіп: «Рахмет, айнам, оқығаның мен тоқығаның бар екен, мерейімді көтеріп тастадың ғой! — деп риза болды.

Ия, Қазақ жаңа түскен келінге сынай да қарайды, сынай тұрып сұрай да қарайды.

Тіл-көзден сақтау үшін ырым-тиымдарды да көп айтып үйретеді. Бұл — жаңа құралып жатқан отбасыға берілетін жолдама іспеттес нәрсе. Үлкенді сыйлап, кішіге ізет білдіріп, ата-баба салып кеткен жолдан ауытқымаса, жастарымыздың маңдайы ашық, құрсағы толы, шаруасы шат, алыс-берісі түгел болар еді-ау, шіркін!..

КЕЛІНДЕРІҢ КӨРГЕНДІ БОЛСЫН, АҒАЙЫН!

(Әңгімедегі адам аттары өзгертілген, сәйкес кеп жатса кездейсоқтық деп есептерсіздер)

Фото интернет желіснен алынды.